Mendiak ogibide, Bingen Amadozen liburua, euskarari ekarria

Bingen Amadoz Euskadi Irratiko esatari aritu zen hainbat eta hainbat urtez. Haren ahots sendo eta indartsua entzule askoren gogoan dateke oraindik. Erretreta hartura, Bingenek bere familia-bizipenak bildu eta gurekin partekatzeko zori ona eskaini digu, orain, euskarari emanak, Mendiak ogibide izenburuarekin

"Montes que daban pan" liburua duela hamairu urte argitaratu zuen Bingenek gaztelaniaz, eta gerora niri euskaratzeko eskatu zidan. Aipatzekoa da euskarazkoa  bertsioa zabalduta eta osatuta dela, behingoagatik erdarazkoa baino aberatsagoa, istorio gehiago dakarrelarik. Pasadizo guztiak, istorio labur eta irakurerrazak, bere xumean, zerpentsaturik ematen duten pasadizoak dira. 

Bestalde, ene familiaren kasuan gure aitona bat AEBtara eta aita Argentinara joan ziren, baina Ameriketara joandako euskaldunen bideak eta ibilbideak aski ezagunak izanik, biziki interesgarria iruditu zitzaidan mugaz bertze aldean aizkolari ibilitakoen bizimodu latzaren berri ere ematea geure hizkuntzaz, agian amerikanoen kontuak bezain ezagunak ez direnak. Orobat Garraldako gure osaba bat ere, Enrique Maya zena, aizkolari ibili zen mugaz beste aldeko mendietan... eta nihaurrek gustura idatziko nituzkeen osaba zenaren istorioak biltzea jadanik ezinezkoa denez, Bingenen bizipenak euskaratzea maitasun ariketatzat hartu nuen, doan eta musutruk egina. Izan ere, Peri Rossi poeta uruguaiarrak dioenez, idaztea sedukzio prozesu bat da, eta itzulpena, berriz, maitasun prozesu bat.

Nolanahi delarik ere, erronka polita izan da. Hasteko, izenburua bera: "Montes que daban pan" hori nola eman euskaraz? Erlatibozko forma ilun hori baztertzeko hautua argi neukan, eta, lexiko aldetik,  lanbide askoz ere zabalduagoa izanagatik, ogibide aukeratu nuen, jakinik ere balitekeela baten batek ez ulertzea... Baina zer da itzulpengintza, arriskatzea ez bada? 

Bingenek behin erran zidanez, idazteko gai badenez gero, idazteko gaitasunik baduenez gero, istorio hauek bildu behar zituen, ez zitzaion ongi iruditzen lekukotasun horiek guztiak ez jasotzea. Bingenek arrazoi, ez baitzen zilegia izanen gure memoriaren zati horiek bildu gabe uztea. Ea hurrengo liburua zuzenean euskaraz berak idazten duen, bere ahotsa propio emanda, 

Enetzat ikasgai ederra izan da, Bingenen hasieran eskaerari baietz eman eta gero, istorio hauek euskaratzea nahi baino askoz ere urte gehiago luzatu den egitasmoa izan den arren: pandemia garaian euskaratu nituen arren atal gehienak, urte luze eta korapilotsuak igaro dira argitara eman arte.   

Agorril honetan Elizondoko liburu azokan egon ahal izan nintzen; azkenik, buruhauste anitz eta askotarikoak eman dizkidan liburua geure hizkuntzaz ere salgai dago Dakit argitaletxearen eskutik, .  

Klasikoek ziotenez, Finis coronat opus,   

Txokoton, liburu-ferian

Getarian, bederatzi puntuko bertsoa

Getariako jaietan giroa itzela

"Giroa" ostatuan beti egoten dela

parranda egin ta gero

"Itxas gain" hotela

 bestela, beti duzu

plazako batela

Ez izan tentela

ez izan ergela

hor duzu bestela

lagun marinela

piratak beti dauka prest karabela.

"Itsas gain" hotela

Batela

Karabela

In memoriam, Jose Luis Allo Falces

Jose Luis Allo Falces hil dela eta, minaz eta doluminaz landarat, hasieratik beretik aitortzen dut ez naizela beti berarekin ados izan, eta liskarren bat edo beste ere izan dugula. Nolanahi, erdarazko poesiari emana bizi izan den gizon preziatu bat joan zaigu.  Aspaldi ezagutu nuen, duela urte andana ederra. Ile luzea, zapia lepoan eta betaurreko biribilak, begi-lagunak jantzita aldarrikatzen zuen poesia bizi zuela. Faurecian lanean aritzen zen bitartean, poesia buruan zebilkiola aitortu zidan behin. 

Mende honen hasieran Aspaldiku izeneko proiektuan elkarrekin aritu ginen Consuelo Allué, Josu Calvo, Juankar Lopez-Mugartza Peio Etxarri eta beste zenbaitekin. Gero, Nafar Ateneoan elkarrekin lan eginez bilera anitz —ez beti xamurrak— eman genituen elkarrekin. Bere poemaren bat ea euskaratuko niokeen esan zidan behin, baina nago  esan zidala ni kontent egoteagatik eta ez haren nahimenagatik. Nolanahi, berak proposatu zidan estrainekoz poemaren bat bidaltzeko Constantes Vitales aldizkarira.  orobataitor dezadan politikoki antipodetan geundela eta, halarik ere, jakin badakit elkarren lagun ginela. 

Hori frogatu zidan elkar ikusi genuen azkenekoan, Sorian, bera karramarroaren kontrako tratamendua hartzera Madrildik zetorrela eta ni haruntza nindoala. Errepide ondoko kafetegira sartu nintzelarik ikusi eta —zapia buruan zeramala— kostatu zitzaidan hasieran ezagutzea. Solasean hasi eta eskertu egin zidan iazko Iruña poesia sariaren alea helarazi niola Peio Etxarriren bidez. Hark lan handia egin zuen sariketa hori sortzeko eta orain batzuk ez ziren oroitu ezta ale bat emateaz... Ez dut ukatuko arrangura izpi bat antzeman nuela haren begiradan, begi-lagunek estaltzerik ez zutena. Eskertu zidan  detallea eta zorte ona opa nion. 

Orain karramarroak betiko eraman duelarik, pentsatu nahi dut bere poesiak hor darraiela. Betiereko poesiari bizitza eman diola erran dut lehenago, osoki eman ere. Betaurreko biribilak jantzita dabilen norbait ikusi ahala, Jose Luis Allo datorkit burura. Bizitza zer den, poesia zer den: hain ezberdinak izanik ere, poesiak batu eta lagun bihurtu gintuen. Haren de la ceniza y otros bienes perecederos liburutik hartutako poema bat euskaratzeari ekin diot. Aintza eta ohore Jose Luis Allo poeta eta lagunari.

Iron Maiden Madrilen: "Fear of the Bus" (sic)

 Aspalditik ez dut musikari buruz blog honetan idatzi eta Iron Maiden Madrilen ikusi berri dudanez gero, estakuru ezin hobea da Heavy Metal talde mitiko horren emanaldiaren kronika ttipia egiteko.

Run for Your Lives munduko biraren Madrilgo kontzertua Riyadh Air Metropolitan Estadioan egin da eta  ni bertan sekula egon gabea nintzen. Iron Maiden bizitzan gutxienez behin ikusi beharreko musika-taldea da eta, hau azken bira izan daiteke, diotenez; nik diot ezetz, oraindik badutela gehiagorako indarrik,  Espektakulo izugarria izan da, baina soinua ez da izan nik espero nuen bezain ona; arrazoia, segur aski futbol estadioa izanik ez delako tokirik hoberena akustika egokiena izateko. Egia da, bertzalde, harmailan oso goian nengoela eta, agian,  hori oteda kausa. Halere, merezi izan du kontzertuak, merezi izan duenez. Adinean aurrera goazenenok errepertorio zahar eta klasiko ia-ia osoa gozatzeko aukera izan dugu; ia-ia diot, zeren nik behintzat Blood Brothers eta beste baten bat  eskertuko nituzkeen. Orobat, adinean aurrera doazen Iron Maiden-eko kideak ez dira, bistan da, lehen bezain beste mugitzen, baina bataz besteko adina hirurogeita zortzi-bederatzei urteren bueltan egonik... zer nahi duzu, bada! Bateria-jole berriak ttukun egin du bere lana, baina Nicko McBrain erretiratu berria ezin izan dut ahaztu. Sasoian bai ikusi dudala Steve Harris baxujolea eta aho bete hortz —eta belarri bete soinu— gelditu naiz entzutean nola  Bruce Dickinson den gai oraino abesteko abesten duen gisara; harrigarria, zinez! 

Ene ustez, salatzeko moduko zerbait: horrelakoetan argi dago jan-edanaren eta materialen salneurria neurriz kanpokoa izaten dela usu, kontu jakina da: baina t-xerta merkeena 50 euroan eta t-xerta berria 100 euroan gehiegikeria hutsa iruditzen zait niri; aitor dezadan t-xerta gabe itzuli naizela, baiki. 

Kontzertu ederra bukatutakoan, autobusa hartu behar izan genuen ezinbestez, eta jendez mukuru betetako autobus batean itzuli ginen; gau iluna zen, baina ez ginen Fear of the Dark, ez ginen iluntasunaren beldur; autobusetik bizirik aterako ginen beldur ginen, baiki: Fear of the Bus. 

Angel Urrutia omentzeko errezitaldian

 

Angel Urrutia poesia talde bat da, gaztelaniazko poesia lantzen duena. Lekunberrin jaiotako Angel Urrutia Iturbe poeta zenaren izena daramana. Atzo Lekunberrin bertan Nafar Ateneoaren Angel Urrutia taldekoak ez ezik, Joxemial Bidador taldeko olerkari euskaldunok ere parte hartu genuen haren omenezko errezitaldian. izan ere, Angel Urrutiak erdaraz idatzi zuen arren bere obra ia osoa, euskarazko poema gutxi batzuk ere utzi zituen izkiriaturik, baina Angel Urrutiaren alde euskalzalea menostua izan da, maleruski. Informazio gehiago Juankar López-Mugartzak  idatzitako artikulu intereagarri askoan, Forntes Lingua Vasconum aldizkarian argitaratutakoan.

Angel Urrutia taldearen 25 urteko ibilbidea ospatzeaz gain, batez ere atzoko saioan Angel Urrutia bera ezagutarazteko eta omentzeko xedez parte hartu nuen, eta poesia-errezitaldian zer hoberik soneto baten bidez baino, Angel sonetista handia izaki? Hona hemen nire ekarpena atzoko emanaldirako. 

Angel Urrutia, agur t’erdi

Iritsi da iritsi agur egitekoa 

Lekunberrin gaude, zuei eskerrak aurrena 

bihoakio poetari gure omena, 

agur eta aintza Angeli, behin-betikoa

Ama-hizkuntza euskara, gogaide sormena 

Uitzin hazitu arren, Lekunberrikoa 

sonetorako jaidura erabatekoa 

gazterik hil zen-eta, horixe da txarrena 

Gogoan Euskal Herriari olerkiak saila daramatzat

Berriz piztuko da, ez ahaztu, atxik azkar!

Gernikako Arbola har dezatela aintzat  

 

Gogoan Angel Urrutia, poeta nafar,

inork ez dezala har bigarren mailakotzat 

inork ez beza Urrutia ahaztutzat har. 

Errezitaldi ederra eta naroa atzokoa, Nafarroa Garaiko bi hizkuntzetan idazten dugun Nafar Ateneoko poeten arteko loturak egiteko eta sendotzeko balio izan duena.