Begirada poetikoa Esteribarren barna haikuketan

 Olloki herriko eliza zaharrean "Mirada Poética a Esteribar - Begirada poetikoa Esteribarren barna" izeneko liburuaren aurkezpena egin berri da. Inma Biurrunen olerkiz eta Jesús Martorellen argazkiz osatutako egitasmo bat da, liburu bihurtuta, non haiku batzuk ere aurki daitezkeen. Inma Biurrun lagunak eskatuta, haikuak zuzendu eta euskaratzea izan dut eginkizun, eta baita ostiraleko aurkezpen-errezitaldian Inmarekin berarekin parte hartzea haikuak errezitatzea ere. 

Eszenatokia, eliza zoragarri  bat, ez aski ezaguna badarik ere. Izan ere. Ollokiren goiko aldean dagoen San Adrian elizaren barnean dauden margo ederrak lagun genituela, haikuketan aritu ginen, Inma Biurrun erdaraz, nihaur euskaraz, elizaren ozentasuna eta haikuen zolitasuna artezki baliaturik. 

Esteribarko Udalak argitara eman duen libururuan, aran horretako herri bakoitzari poema bat egin dio Inmak, eta Jesúsek, berriz, argazkiekin atondu. Inmak, gainera, dozena erdi bat haiku egin dio herri zenbaiti, eta horiexek dira neronek errezitatutakoak. Jarraian, haikuen lagin txiki bat baizik ez dut erakutsiko; besteak irakurtzeko, liburua eskuratu behar.

Haikuketan

ZABALDIKA

Argi-kolorea

Nartzisoak, berriak,

eliz ondoan.

IROTZ

Jauregi zahar

hori, huntzen artean

arkuko giltza.

Maiatz aldizkaria, Durangon salgai

Maiatz aldizkariaren ale berria Durangoko Azokan egonen da salgai. Nire ekarpenari dagokionez,  literatur munduan aspalditik biziki kezkatzen nauen gai bat hautatu dut; zuzentasun politikoaren arazoa. 

Alde batetik, euskal idazleoi eskatzen zaigu idazteko eta ausart jokatzeko —eta hala behar du— , baina, bestalde, mugak gainditzen edo hausten dituenari kosk eta ausiki egiten zaio gupida gabe. Izan ere, politikoki zuzen, edo politikoki polit,—Koldo Izagirrek esan zuen gisara—  jokatu beharraren ondorioz,  idazleok geure burua mugatzen, zedarritzen, hertsitzen dugu; eta okerragoa dena, irakurleak aspertu eta uxatzen ditugu. Aurrerapen gisara, nihaurrek idatziriko poema bat, euskaraz oso lagun gutxik —Angel Urrutia,  Harkaitz Cano, Karlos Linazasorok...— idatzi duen moldean: soneto baten bidez. Hona hemen , irakurgai: Zubiak, ez hesiak 

Zubiak, ez hesiak

 

Zuzentasun politikoaren diktadura

badugu idazleok mehatxu nagusia

idazterakoan ezarritako hesia

da politikoki politaren hertsidura.

Hesi horiek sortzen dute autozentsura

eta idazlearen ezintasun etsia

zentsoreen beldur, inkisizio berria

bai eta ere irakurleen asperdura.

Sormena askatasunez behar da hornitu

hesiez gaindi bidea eginez, ez etsi

idazleak behar du beti ausart jokatu.

Ez ditzagun, horrenbestez, zubiak eraitsi

zubi-lanak du literatura aberastu,

mugak eta hesiak lumaz ditzagun hautsi.

Euzkitzeren esana, gure lana

Aspalditik Zarautzen bizi den azpeitiarrak idatzia eta sare sozialetan irakurria:

“Iristen zaizkigun gauza bitxiak bere horretan zabaltzea da errazena.

Erdaretan heltzen zaizkigunak euskarara itzultzeko ahalegintxoa egin behar genukeela iruditzen zait”. 

Akort eta ados. Honatx gaurko nire ekarpena, Jean Piaget suitzarraren esaldi bat :

Txapela buruan, olerkia ahoan

Dobera Elkarteak laugarren urtez jarraian antolatua, Hernaniko IV. Liburu eta Disko Azokan iraileko azken asteburuan ospatu da. Bertan izan gara HATSAren Poesia bilduman idatzi ohi dugun poeta batzuk; nola azaldu hara eta izenburuak berak iragartzen dioen maneran: Txapela buruan eta olerkia ahoan.

HATSAren saltokiaren inguruan bilduta agertzen gara Garazi González de Durana, Ainara Maia, Matxalen Bezos, Marisa Arruabarrena, Iñaki López de Luzuriaga, Arantza Martínez, Fito Rodríguez eta nihaur ere. Hatsaren Poesia bildumaren 26. liburu-bildumaren ale batzuk saltzeaz gain, azken bilduma honetan argitaraturiko olerkiekin emanaldi labur bat ere egin genuen eta, bidenabar, palestinarren aurkako sarraskia salatzeko aukera ere profitatu genuen. 

  Itzuliz usu begiak liburu mamitsuan Anjel Lertxundiri irakurri nion Julio Cortazar idazle argentinarra "idazle izatera sartu aurretik itzultzailea izan zela, batak ekarri zuela bestea". Tentazioa izan dut testu hau biribiltzeko Hernanin errezitatu nuen ene poema bat, soneto bat, hemen idazteko, baina blog honetan bertan bada jada soneto bat —baten faltan, bi!— eta hori egin ordez Julio Cortazarrekin amaituko dut. Izan ere  Cortazarrek badu aipu bat euskaratu eta arrunt egokia irizten diodana:  

Gesto aldizkariaz, bi hitz

 

Uda amaitzera doa eta Eliza Katolikoak Hego Euskal Herrian banatu duen aldizkari baten berri eman nahi dizuet, gogoangarri, ez eredurgarri, ordea. Uda honetako oparia dakarkizuet Gipuzkoako eliza batean jasotako aldizkari baten azala, honako hau:

Gesto du izena, eta Haur misiolarien aldizkaria, azpititulu. Espainia aldean egiten duten aldizkaria “egokitu” dute atal gutxi batzuk euskaratuz, baita azala ere. Izan ere, azala behar da horrelako marrazkia jartzeko! Han-hemenka Eliza Katolikoaren barruko hamaika pederastia-kasu agertzen direlarik asterik aste, ez zait batere egokia iruditzen neskatilaren atzetik korrika dabilen gizon bat jartzea, bai, badakit, Jainkoa eta gizona aldi berean, “Sinite parvulos venire ad me” esan omen zuena, ezen ez post pueros et puellas. Jesukristo korrikalari? Jesukristo aizun bat irudikatzeak ez dio mesederik egiten Kristautasunari.

Asaldagarria egin zaidan beste kontu bat izan da Erreportaia epigrafepean dagoen izenburu hori, hasieran “Bi ume bakarra baino hobe” begitandu zaidalako, baina, aitor dezadan (d)efektu optikoa izan dela, urrezko dominez ari baitzen; gauzak zer diren... Hor ere, Urrezko bi, bakarra baino hobe izenburua agian argigarriagoa zatekeen. Ongi letorkioke, bidenabarkoan, gutxienez zuzentzaile ortografikoa erabiltzea, Parixeko Jokutan (sic) bezalako akatsak, barkagarriak ahoz baina ez idatziz, zuzentze aldera.

Izan ere, atal zenbait euskaraz egonik ere, begi-bistakoa da gaztelaniaz mamitutako eta Espainian egindako aldizkaria dela, eta duda mendrenik ere nehork izan ez dezan, azalaren ezkerreko Espainiaren bandera dugu, azal osoan bereizten den bandera bakarra. Eliza Katolikoaren aldizkaritxoak argi erakusten du nazionalismo espainolaren tresna bat dela ume euskaldunak doktrinatzeko fede katolikoan eta, bide batez, espainoltzeko. Baina Espainiaren ikurra ez ezik, Frantziarena ere badugu: Eiffel dorrea, Frantziako nazionalismoaren sinboloa begi-bistan, gure Euskal Herria bitan zatikatzen duten nazio okupatzaileen sinboloak azalean. Gesto aldizkariak euskarazko testu zenbait bai, baina, xede eta helburu, nazionalismo espainola eta frantsesa sustatzea eta bultzatzea Joko Olinpikoen aitzakiatan.

“Nire erresuma ez da mundu honetakoa” esan omen zuen Jesusek. Gesto aldizkari hau behintzat, ez da Euskal Herrikoa, ezta garai honetakoa ere, testuei darien kutsua ikusita. Nire lagun batek, kristaua eta abertzale zintzoa berau, Eliza Katolikoarekin obsesionatuta nagoela dio. Gesto aldizkaria ikusirik eta nihaur ateo izanik haserratu banaiz, kristaua eta abertzalea banintz, suminduta egonen nintzateke.