Xahoren itzala

Hilaren 10ean Agosti Xaho sortu zeneko berrehun urte beteko dira. Bigarren mendeurrena parada ezin ederragoa dugu Atharratzen sortutako Xahoren izana eta izena plazaratzeko eta ezagutarazteko.

EIEren eskutik, atzo eta herenegun bi eguneko jardunaldia egin zen Donostian, Koldo Mitxelena Kulturunean. 

Fermin Arkotxa, Patri Urkizu eta EIEko lehendakari Ander Iturriotzekin

Iñaki Egañak, 2010eko maiatzaren 9an, BERRIAren gehigarri batean argitaratutako artikulua ekarri nahi dut gogora. BERRIAren igandeko gehigarrian argitaraturiko artikuluak “Ameslariak” zuen izenburua eta bertan gaur hona ekarri gaituen Agosti Xaho aipatzen zen, Xaho ameslaria. Erromantizismoaren garaian ingelesek Lord Byron zuten; Italiarrek, Giuseppe Garibaldi; uruguaiarrek, José Artigas. Alta, estaturik gabeko populua da gurea eta, horregatik, gure Xahok ez du jaso ez Byronek, ez Garibaldik, ez Artigasek jaso duten oihartzuna. Herriaren ametsak, boteretsuen amesgaiztoak. 

Karl Marxek Manifest der Kommunistischen Partei liburu mugarrian aldarrikatzen zuen: “Mamu bat dabil Europan barrena... komunismoaren mamua”. Hori izan zen 1848an. Urte horretan beran, Europako herririk zaharrenean, Xahok aldarrikatzen zuen: “Gora Euskal Errepublika!” Ameslari, bidegile eta, batez ere, aitzindaria: Koldo Izagirrek Autopsiarako frogak liburuan kontatzen duenez, Xahok eta Abadiak “Zazpiak uskal Herrietako Euskalduner” eskaini zieten beren gramatika... 1836an!

Zertaz eta nortaz ari garen ikusteko eta hobeki ikasteko bi egunotan adituak izan ditugu mintzalari, nik baino askoz gehiago dakitenak: Fermin Arkotxa baxenafarra; Patri Urkizu gipuzkoarra, Fermintxo Sanchez Agurrruza nafarra, Kepa Altonaga bizkaitarra...

Xahoren bizitzaz, eta Xahoren obraz mintzatzeko izan dira, hurrenez hurren: Fermin Arkotxa baigorriarra, Xahori buruzko tesia egiten ari dena eta Claude Larronde-ren hitzetan “Munduan Agosti Xaho hobekien ezagutzen duen pertsona”; eta Patri Urkizu, Agosti Chahoren bizitza eta idazlanak liburuari esker, 1991n, Euskaltzaindiaren Mikel Zarate saria lortu zuena, eta Agosti Chahoren kantutegia izeneko liburua argitaratu zuena, Susaren eskutik duela bortz urte. 

Atzo mahai-inguru interesgarria izan dugu, EHUko irakasle eta idazle den Kepa Altonagaren gidaritzapean: Xaho XXI. Mendean izenburukoa, Fermin Arkotxarekin eta Fermintxo Sánchez Agurruzarekin. Eta, last but not least, Aitor Txarterinak sortutako kamishibai bat, Xahoren Aitorren elezaharrean oinarritua, jardunaldia biribiltzeko.

Bi egun, aski trinkoak,  baina zinez interesgarriak, Xahoren itzala argitzen laguntzeko. Zorionez ez da izan eta ez da izanen Xahoren inguruan antolaturiko bakarra: Hendaiako Abadia gazteluan Xabier Zabaltzaren eskutik, Xahoren biografia euskaraz, gaztelaniaz eta frantsesez, Bidegileak bildumaren barruan aterea. Bertzalde, heldu den larunbatean, Eusko Ikaskuntzak Baionako Euskal Museoan bertze jardunaldi bat eginen du. Izan bitez ekimen guztiak ongi etorriak, Xahoren itzala luzatzeko balioko badute.