Haibuna 俳文

Haibuna 俳文

Matsuo Bashōk erabili zuen estrainekoz "haibun" hitza XVII. mendean; 1690ean Kyorai ikasleari idatzitako eskutitz batean agertzen delarik. Bashō izan zen lehen haibun egilea, berak idatzi baitzituen haibun batzuk egindako bidaietan, ospetsuena, Oku no Hosomichi.

Haibun tradizionalak leku baten, pertsona baten edo objektu baten deskripzio laburra izaten zuen, edo bidaia baten egunerokoa, edo poetaren bizitzaren beste gertakari batzuk.

Haibunak idatzi zituzten, besteak beste, Yosa Buson, Kobayashi Issa eta Masaoka Shiki haikugile ospetsuek.

Haibunaren ezaugarriak

Normalean, haibun batek prosazko paragrafo bat (edo gutxi batzuk) izaten d(it)u, eta haiku bat (edo gutxi batzuk gehiago)

Haibuna testu labur bat da —ezen ez motza— prosa eta poesia uztartzen dituena, beti ere Japoniako estetikaren ikuspuntutik. Prosazko zatia ez da oso luzea izan behar, eta 300 hitzetatik ez pasatzea aholkatzen da.

Hortaz, testu narratiboarekin batera estetika japoniarreko poema bat behintzat agertuko da, haiku bat (edo gehiago) normalean, baina baita senryu, zappai, edo tanka bat.

Prosaz hasten da haibuna —prosa poetikoa izanik ere— eta hari narratiboaren maila gorenean haikua agertzen zaigu, hasierako zati narratiboaren etena, bat-bateko agerpen poetikoa, bukaerako haikua.

Haibuna, beraz, genero poetiko diskurtsiboa dugu, non prosa poetikoa eta haikua, biak, batera agertzen zaizkigun; prosa poetikoaren gailurrean haikua agertzea izaten da eskemarik errepikatuena, bakarra ez den arren.

Haibun batean egoera bat deskribatzen da, edo une berezi bat, era zehatz batez kontatua... edo izan daiteke amets baten fikziozko kontakizuna. Haiku osagarriak, prosazko testuarekin uztartuak, prosazko zatiarekin lotura zuzena ala zeharkakoa izan dezake, eta haikua biribiltzeko edo prosaz kontatutakoa argitzeko idatzi ohi da, baina ez errepikatzeko jadanik prosaz adierazitakoa; izan ere, haikuan prosan jadanik esandakoa errepikatzea sahiestu egin behar da.

Haibun batean bidaia baten berri eman ohi da, baina bidaia hori fisikoa ez ezik buruan sortua ere izan daiteke, eta ez da deskribapen hutsa izatera mugatzen, bidaian sortutako sentimenduek eta emozioek ere garrantzi handia dutelarik.

Hori horrela, iraganeko oroitzapenak izanagatik, askoz eraginkorragoa da orainaldian eta lehen pertsonan idaztea, eraginkortasun komunikatiboa handiagoa izate aldera. Orainaldia baliaturik, irakuleak egilearekin batera bidaia horiek, bizipen horiek, partekatzen ditu, orain eta hemen gertatzen ari direlako sentsazioa komunikatzeko.

Haibun bat idazteko orduan —haikuan bezala— less is more edo gutxiago gehiago da urrezko arau kontuan hartu behar da; ez da, beraz, luzamendutan ibili beharrik, ez perifrasi luzeetan galdu beharrik: proza zorrotza baliatu behar du idazleak —ez motza, bai laburra—.

Bukatzeko, prosaren osagarri den haikua bukaeran agertu ohi bada ere, egilearen esku dago jartzea bat baino gehiago —ez gehiegi— eta tartekatzea haikua(k) prosan zehar, estiloak estilo.

Egia da, bestalde, ingelesezko Contemporary Haibun aldizkariaren azterketa labur bat eginda, aditzaren denborari erreparatuz gero, aise ikusten da kasu zenbaiteten lehen aldia agertzen zaigula (Tense-Use and Haiku-Appearence in Contemporary Haibun), bertan aldaera anitz agertzen direlarik.

Laburbiltzeko, haibun-egilea, beraz, bada narratzaile bat haikugile izan nahi duena... edo haikugile bat, narratzaile izan nahi duena... biak, segur aski.

Haibuna Japoniatik at

Haibuna Japonitik at ere zabaldu da.

Ingelesez, lehenbiziko haibuna izan zen James Merrill amerikarraren Prose of Departure, The Inner Room liburuan argitaratua (1988).

Estatu Batuetan jarraituz, ingelesezko lehenbizko haibun-lehiaketa 1996an izan zen, Lehiaketa horren ondorioz Wedge of Light eman zen argitara 1999an. Urte bat lehenago argitaratu zen ingelesezko lehen haibun-bilduma, Bruce Ross-en Journey to the Interior: American Versions of Haibun

Bruce Rossen beraren ekimenez haibun-bilduma bat atera zen 1999az geroztik American Haibun & Haiga urtekaria, gaur arte jarraitzen duena, 2003az geroztik Contemporary Haibun izenarekin bada ere; 2005az geroztik Contemporary Haibun Online ere Interneten dago.

Britainia Handian, berriz, David Cobbel-ek British Haiku Society elkartea sortu zuen, 1990ean

Frantzesez, duela urte gutxi, 2011ko otsailean, Association Francophone pour les Auteurs de Haïbun sortu zen, eta 2014an elkarte horrek berak eman zuen argitara Chemins croisés, frantsesezko haibun-antologia bat.

Gaztelaniaz abiapuntua jarri zuen Octavio Paz mexikarrak —Eikichi Hayashiyaren laguntzarekin— Bashōren Oku no Hosomichi, 1957an itzuli zuelarik.

Hojas en la Acera aldizkaria, haikuan berezitua izanik ere, haibunak argitaratu dira. Gurean, Luis Elir Luelir eta Pedro Pagés Yama lagunek haibunak idatzi dituzte, batzuk ikusgai blig honetan: http://haibun575.blogspot.com.es/, Albaceteko beste lagun batekin batera sortua.

Gaztelaniaz Ameriketan ere haibuna idazten da; Perun, adibidez, Alfonso Cisneros Cox dute.

Euskaraz, nik dakidala, ez zegoen deus... orain arte.