PEGA

Aspaldi ez dela, gure herriko taberna batean, EGA azterketaz ari ziren bi lagun. Ezbai sutsuan ari ziren: sutsu, euren seme-alaben kasuen harira ari zirelako; sutsu, zigarretei antsiaz zupa-zupa erretzen ari zirelako. Batak: “Ea Atariko Proba puta hori noiz kenduko duten” galdezka. Besteak: “Ea idazlan puta horiekin zer neurtzen den, ea zertarako egin behar diren idazlan luze eta laburra, normalean ezer idazten ez bada”.

Tabernako afixa batek hauxe iragartzen zuen: “Erretzea libre da”. Orduan, lagun erretzaileak zupa eta zupa ikusita, niri ere zigarreta erretzeko gogoa piztu zitzaidan; zigarreta gorria ahoratu bai, baina txiskerorik ez neramanez, lagun sutsuei eskatu-ez-eskatu ibili nintzen, sartu-ez-sartu duda-mudatan, Azkenik, baina, eztabaidara sartu nintzen; muturra sartu nuen eta, bidenabar, hanka sartu nuen.

Nik azaldu nahi izan nien, batetik, Atariko Probaren galbahea beharrezkoa dela, beste hizkuntzetan ere antzeko jokatzen dela Europa osoan; eta, bestetik, EGA tituludun batek jakin behar duela ttukun idazten.

Eztabaida ez zen apaldu, haatik. Batak jarri zidan adibidetzat, behin, Atariko Proba batean, galdetu zutela ea zer zen zirimola: “Ez adarrik jo, zirimola!” esan zuen haserre antzean –tira, berak “ez adarrik jo” ez zuen esan, nomejodas” baizik‑ “Ea zer den zirimola” eta lau hitz aukeran izan zituela semeak: a) zurrunbiloa, b) zirina, c) ziria, eta d) zirria. Eta esan zuen: “Semeak ideia zorrik ere ez, noski” “–semeak putaiderikerez, klaro”. Nik zigarretari zerion ke-zirimolari begira esan nion: “Horixe da zirimola”. Eta besteak? “A, bai? Orduan, zein da?, b? Baina zer da zirina?” Eta nik: “zirina kaka da, hegaztiena-eta, usoen kaka da zirina, adibidez. Zuzena zurrunbiloa zen”. Eta bera sutan: “zurrunbiloa? “nomejodas! Ze kaka!”

Ez zen, baina, hor ñiki-ñaka bukatu. Besteak sutsu bota zidan alaba gazteenak, hamasei urtekoak, poesia lehiaketa guztiak irabazten zituela ikastolan-eta, ea nola zen posible ez gainditzea EGAren Idatzizko Proba. Nik esan nion poesiaz landara, idatziz bestelako erregistro formalak ere jakin behar direla idazten. Alferrik, baina: “Seigarren mailatik ari da urtero-urtero irabazten Ikastolako lehiaketa, eta udal lehiaketa ere bitan irabazi du” Eta nik: “Baina, agian, inoiz ez du idatzi testu formal bat, horixe landu beharko luke luzaroan”. Alferrik; lehengo lepotik burua besteak: “Eske zuk ez dakizu ze poema politak idazten dituen nire alabak.”

Azkenik zigarreta erre gaberik joan nintzen. Hanka-sartzea eta gero, hobe hanka egitea. Afixak aldarrikatzen zuen bezala, “Erretzea libre da”, baina horrek ez du esan nahi halakoetan erre behar duzunik. Erretzea libre da, baita izangaiek EGA egitera aurkeztea ere. Eta hurrengo larunbatean EGAren Ahozko Proba: PEGA. Puto EGA.

Gaur dela 70 urte

Aitak maiz kontatzen zigun Hispano-Suiza beltz dotore batekin agertu zirela erreketeak herrira, atzetik boluntarioz bete zetorren kamioi bat zutela. Herriko plaza txikira heldu orduko, herriko gehienak han ziren: kontu handia zen horrelako auto dotorea ikustea Tirapu bezalako herri txiki batean. Txapel-gorria Hispano–Suiza beltzetik atera zenean berehalaxe ezagutu zuen aita. Txapel gorriaren azpikoa Eusebio zen, Gareskoa, Esparza etxekoa. Aitak lanak izan zituen gogoratzeko nolakoa zen bi urte lehenago; orain lodiago zegoen, bizarra eginda, harroxko, urrats sendoek erakusten zuten ziurtasuna, indarra, kemena, adorea. Ez zuen ematen bi urte lehenagoko mutil gaztea; gizondua zegoen.

Txapel gorria jantzita ikusi zuenean, hasieran harritu zen aita; Eusebio eta bera boluntario joan ziren bi urte lehenagoko uda bero bartan; lehenbizi Iruñera eta hor eman zuten izena Gobernu militarrean; han Regimiento América-ra agertzeko agindua jaso eta hara joan zen, beti ere Eusebiorekin batera. Aitak egina zuen lehenago soldaduska erregularrekin, Gasteizen, 34an, eta, horregatik, bazekien fusila ibiltzen lehenagotik. Eusebiok, aldiz, aitzurra baino ez zekien ibiltzen. Iruñetik Aitzoainera, Aintzoaindik Gipuzkoako frontera, Molaren Nafarroako Bridagekin; han galdua zion arrastoa Eusebiori. Nolanahi den ere, ez zuen irudikatzen errekete.

“Hara,Teofilo!” Eusebiok ere gure aita ezagutu zuen; txapel gorria erantzi zuen esku batekin eta beste eskua aitari lzatu zion: “Ze moduz, aspaldiko!”

Aitak agurtu zuen: baiki, gizondua eta gizendua zegoen Eusebio. Begirada ere bestelakoa zuela begitandu zitzaion. Aitak azaldu zion baimenarekin zegoela, baina laster itzuliko zela frontera. Eta gero galdetu zion ea zertan zenbiltzaten auto eta kamioiarekin.

“San Kristobal-etik putakume andana batek egin zuen ihes, atzo. Pikotxa batekin zartatu zioten burua zaindari bati eta ihes egin zuten. Zorionez, gutariko bat Aitzoaingo kasernaraino joan zen lasterka eta matxinadaren berri eman zuen; hori atzo gertatu zen, igandean. Gu ari gara boluntario bila, ea osatzen dugun talde polit bat gorri separatista horiek ehizatzeko. Zuk ederki ibiltzen zenuen mauserra, Teófilo, ezta? Zatoz gurekin. Ez zaizu damutuko... Horretarako etorri gara-eta, boluntarioak biltzera.” Eta txapel gorria jantzi zuen, agintaria nor zen agerian uzteko.

Eta txapel gorriaren azpian irribarre zuri batez gelditu zitzaion gure aitari so, baiezko biribila noiz adituko zain. Aitak gizendua, gizondua eta doilortua ikusi zuen lagun zaharra. Irribarre zuriaren atzean bihotz belztua ikusi omen zion aitak, eta ezetz esan zion, gerora ere izango zuela-eta tiroak botatzeko aukera. Beste bati esateko; beraiek behin joanak zirela boluntario bi urte lehenago, elkarrekin joan ere; ea ez zen oroitzen...

Eusebio Esparzak sudurra zimurtu, txapel gorria atondu, eta beste irribarre zuri batez erantzun zion gure aitari. Gero batengana eta bestearengana jo zuen: “Gorri hiltzaile horiek harrapatzea untxiak ehizatzea bezain erraza izanen da” aldarrika. Baten bat igo zen, txaloka eta bibaka kamioira.

Txapel-gorria Hispanio-Suizara sartu aitzin, aitak galdetu zion ez noiztik zen errekete, eta Eusebiok hauxe esan omen zion: “Ni beti izan naiz karlista, Lacar Tertziokoa, endemas!” Eta, atekada bat emanda, auto beltzaren beltzean gorde zen; txapela gorria baino ez zen ikusten urruntzen ari zelarik.

Hori gertatu omen zen, gaur bezalako egun batean, gaur dela hirurogeita hamar urte.

Elementala, Watson maitea.

Eskuartean daukat Arthur Conan Doyle-ren The Adventures of Sherlock Holmes liburua. Gogoa doakit liburua estreinako irakurri nuen garaira. Gazte eta berde nintzen garaian, ingelesez irakurtzen nuen gauez etxeko nire ohean, harik eta aita jaiki eta purrusta egin arte.

“Itzal ezak argi puta hori behingoz; argindarra gastatu, besterik ez duk egiten eta. Bihar goizean irakurriko duk, egun argiz, dedio!"
Trapuketari zen aita bizibidez, eta13.000 pezeta kobratzen zuen hileko; semeak zer irakurtzen zuen inporta ez zion arren, ezin zuen eraman dirua gastatzearen –haren hitzetan alferrik xahutzearen- zama.

Gogoan joan zait gazte eta berde nintzen garaira liburua berriro zabaltzean, eta azpimarratzen nituen hitzak, ulertzen ez nituen hitzak, berriz ikusi ditut: “woe” eta “groove”, eta hainbat eta hainbat hitz. Orduan ez nituen hitz horiek ezagutzen, eta orain ere ez. Seinale txarra: nekiena eta dakidanaren arteko tartea murriztu ez delako seinale. Lehen bezainbeste –edo lehen bezain gutxi- dakit orain ingelesez. Eta jadanik ez naiz ez gazte, ez berde. Baina hori nabari da, agerikoa; Sherlock Holmesek berak esango lukeen gisara: “Elementala, Watson maitea.”

Edo ez, esango ez lukeen gisara, zeren Fernando Rey-k Berriozarren emandako hitzaldian azaldu duenaren arabera, "jakin beharra dago Sherlock Holmesek inoiz ez duela hori esaten ; bai aurkitu dezakegula esaldi horren parekoren bat El Sabueso de los Baskerville eta El Hombre Encorvado istorioen hasieran".

"Liburuak solasgai" izeneko jarduera honetan, Berriozarko liburutegian, asko ikasi dugu Sherlock Holmes-en istorioen euskatzailearekin; Sherlock Holmes-i buruz ez ezik, itzulpen prozesuaz ere sekretu txikiak kontatu dizkigu: "Itzulpena ez da hitzez-hitzeko zerbait izan behar. Itzulpena ideien transposizioa da. Fideltasuna behar da, sortze-hizkuntzako testuan agertzen dena agertu behar da xede-hizkuntzakoan, baina euskara onean, euskara ona izan dadila, jariotasunez irakur dadila euskaratutako testua."

Igela argitaletxean dituzu esku-eskura solasgai izan ditugun liburuak:
Sherlock Holmes-en abenturak I eta Sherlock Holmes-en abenturak II.

Fernando Rey-rekin batera, Sherlock Holmes-en abenturak solasgai.

Mi-xe-ra-ble-ak

Ezkabako Talaiatik hamaika ikusteko ohituta gaude. Baina gaur ikusi dena... zinez tristea izan da.
Kontua da Berriozarko Udaletxean gaur udalbatza zegoela. Bertan, PSNkoen ekimenez, "mozio etikoa" aurkezteko eguna zen. Duela aste pare bat aurkezteko asmoa zuten arren, CDNko zinegotzia, Santos Munarriz, oporretan zela-eta, ez zuten aurkeztu, eta gaurko atzeratzea deliberatu zuten, "mozio etikoa" aurrera aterako bazen.
Gaur goizean, gaixotasun luze baten ondorioz, zinegotzi baten aita, Fermin Irigoien, hil da. Hori dela-eta, eguerdiko 12,30etan udalbatza atzeratzea eskatu du ANV-EAE-k... Baina PSNk eta UPNk ez dute onartu, eta udalbatza burutu da.
Arratsaldez, ANVko zerrendaburu den Fermin Irigoien Iruñeko tanatorioan egon da, aita zena beilatzen, amaren ondo-ondoan. Bitartean, Berriozarko udalbatzar aretoan, ANV-EAEko beste bi zinegotziek udalbatza atzeratzeko proposamena mahaigaineratu dute. PSNk eta UPNk ezetz, bilkura egin, egin behar zela. Nire uste apalean, benetan penagarria; penagarria bezain adierazgarria: zinegotzi bat oporretan dagoela-eta, bilkura atzeratu egin zen; zinegotzi baten aita hil berri da, baina berdin du; bilkura egin da.
Eta gero, etika-lekzioak ematen, morala zer den irakasten... Zer kostatzen zitzaien atzeratzea? Berdin-berdin aterako litzateke mozioa hurrengo astean! Baina ez! Bildutako komunikabideei bazka eman behar zitzaien, ezta?
ANVko eta NA-BAIko zinegotziek alde egin dute. Xabier Lasa alkateak, NA-BAIkoak, aterkirik gabe jaso behar izan du erauntsia... Eta mozioa aurrera atera dute, kalean zeuden goardia zibil pilo baten babesarekin, PSN, UPN eta IU-EBren botoei esker. Beilatokian geundenok enteratu garenean, hitz bat baino ez zaigu bururatu: mi-xe-ra-ble-ak!

Sortzen-Ikasbatuaz-en jaian

Aurrekoan "Giroaren giroaz" mintzatu baginen, gaur, ezinbertzez, mintzatu beharko dugu Takonerako giroaz. Azken urteotako usadioari jarraiki, aurten ere Sortzen-Ikasbatuaz-en festa ospatu dugu Iruñaren bihotz-bihotzean. XIIIgarrenez, Euskal Eskola Publiko Berriaren aldeko festan hamaika lagun bildu gara. Gainera aurten, iaz ez bezala, eguraldia lagun izan dugu eta oso egun ederra izan dugu. Jende piloa bildu eta giro ezin hobea...
Ezkabako Talaiatik aditzen ziren, hasteko, Pirritz eta Porrotxen balentriak; gero, Fermin Balentzia kantariaren ahoz zoragarria -sasoian dago abeslaria, alajaina, bigarren gaztaroan edo!- eta beraren kanta hunkigarriak gozatu ditugu aspaldian ez bezala.
Aurtengoan jai berezia izan da, hasiera-hasieratik gurekin izandako bi lagun falta izan direlako; alde batetik, Rikardo Ederra zena, eta, besterik, Marije Fullaondo, biak ala biak Sortzen-Ikasbatuaz-eko lankide finak hasiera urrun horietatik. Espero dezagun hurrengo urteko jaian Marije izatea gurekin, baina Rikardo ez da itzuliko. Gaurko jaian Rikardoren itzala sumatu dut eta, horregatik, poema txiki bat ekarri nahi dut hona, Rikardoren itzalaren bila.

Rikardoren itzalaren bila nabil

Rikardo gogoan

abertzale eta euskaltzale suharra.

Rikardoren itzal gozoaren bila nabil

Rikardo mendian

izenez eta izatez ederra.

Rikardoren itzal handiaren bila nabil

Rikardo azokan

hartzerik ez zuen azukre koskorra.

Rikardoren itzal itzelean natza

Rikardo lanean

sekula itzaliko ez den sugarra.

Rikardoren itzal luzearen xerka abiaturik

une gazi-gozoak eztabaida luze anitzetan

baina ororen gain bizipoz iraunkorra.

Rikardoren itzal ederraren bila nenbilen

ezen aurkitu dut hemen

gu-guztion gogoan.

Jaia amiatu da, eta Osasunaren partida ikustera joan gara Takonera, Vistabella eta Antoniuti txiki gelditu zaizkiguneko sensazioarekin.

Giroaren giroaz

Italiako Giroa dela-eta, giro polita sortu da Internet galaxiako euskaldunen mundu ttipian, "topera, topera, potroekin", Markel Irizar eta Iban Velascoren blogean
Txirrindularitzaren ildotik, irakurri berri dut Juan Luis Zabalaren "Bideak, aldapak eta bidegurutzeak". Zabala-ren liburu hori neska gazte batek idatzitako egunerokoa da; izenburuak eta azalak argi azaltzen du norentzat izan daitekeen liburu hau; txirrindulazale eta, bereziki, neskatila nerabeentzat; irakurterraza eta oso-oso azkar irakur daitekeena.

Protagonistak diosku 11. orrian: "Jendeak ez du bihotzik. Oso gogor ari dira jokatzen Ibonen kontra, errukirik gabe, mina emateko gogoarekin."

Ibon hori neskaren anaia da, Tour-etik -berdin izan zitekeen Giro-tik- erretiratu berri dena, eta protagonistaren egunerokoan samina agertzen da, zeren, “azak ontzeko, kazetari batek ergelkeriaz betetako artikulu luzea idatzi du bere hipotesi distiratsua ustezko argudioz janzteko asmoz […]”

Idazle eta kazetari den Juan Luis-en ikuspegi kritikoa kazetariekin eskertzen da. Eguneroko egunak pasatzen doaz azkar, eta behea jo duen Ibon berpiztuko da, zeren “Ibonek erraietaraino sartua du txirrindularitzaren pozoia, eta egoskorretan egoskorra da, inon egoskorrik bada.” Tira! Gustatuko litzaidake institutuetako neskatoen hizkuntza maila horrelakoxea balitz, baita egunerokoak idazten dituztenen hizkuntza maila…

Ligeak, lagunek, gaztetxeko mobidek eta mutilek behar duten lekua dute egunerokoan, “Bihotz taupadak” sailean kokatzeko balio izan dutenak; bestela, kirol-arloan beharko zuten argitaratu liburuttoa… zeren, batez ere kirol-kontuak dira nagusiak: “Burgosko itzulian etapa irabazi du Ibonek. A zer poza! Zer esan behar dute orain Ibon infernuko zuloraino jaitsi zuten tabernazuloko sasi-aditu ergel horiek guztiek? […] Neurri horretarainoxe baita arin eta ausarta ezjakintasunaren mintzoa!(47. or.)”

Labur esanda, arina den liburuttoa, protagonistak berak pasarte batean esaten duenez, 55. orrian, […] “Ondo pasatzeko balio duten liburuak” maite ditu, ez gizakiari eta munduari buruzko galdera sakonak planteatzen dituen literatura” . Egunerokoa zer den erakusteko liburua, eta eredu modura erabil litekeena institutuetan genero hori lantzeko orduan.

Eta, bestalde, inon izatekotan, Juan Luisen inon izatekotan dugu bitakora koadernoetan egin daitezkeenaren adibide onak.

Juan Luiz Zabala Berriozarren egon zenekoa.

Txentxoren (des)esperoan

Ezkabako Talaiatik begiratuta ere, ez dugu, oraino, Txentxoren arrasto ttipiena ere. Nepalgo Erresumatik noiz etorriko esperoan, Internet-eko Erresuman oihartzun zabala izan du Txentxoren purtzilkeriak.
Oso adierazgarria izan da ikustea nola Diario de Navarra-k haritz eroriari egur gehiago egiten zion; odolaren tinta gorria gutxitan erabili du horren gustura Kordobillako egunkariak.
Bitxia ikustea nola batzuek profitatu duten Ezker Abertzalearen kontra jotzeko, ahaztuta nonbait garai horretan Txentxo bera ere HBn zegoela... Baina Ezker Abertzalearen kontra jotzea hain da merkea...
Bitxia, halaber, BERRIAren portadaren izenburua pasa den ostiralean, maiatzaren 9an, : "Euskarari huts egin zaio Nafarroan? " Zaio? Nork? Berriaren Estilo-Liburuan aholkatzen da, 34. orrian, "Nork esan duen adierazi: garbi bai, betegarri ez" Estilo-kontua baino gehiago ote da... Zergatik ez "Euskarari Txentxok huts egin dio." Ahal dela, komunikazioaren mesedetan, mezua aktibatu behar da...
Espektakulu penagarria Ezkabako Talaiatik ikusten dena; bi hitzetan esanda: negar garria (sic).
Ea uda igaro eta gero zer gertatzen den; fida al zaitezke PSN-z? Udako beroaldian burua berotuko diote PSNko buruari, Roberto Jimenez-i? UPNren eskutik joatearen aldekoa da Pitillaskoa... Kasu!
Txentxokeria bolo-bolo ibili den kontua izan da Berriozarren, Ezkaba honen magalean. Bozketa egunaren bezperan hitzetik hortzera zabaldu zen zurrumurruaren arabera, hegazkina hartua zuen eta garaiz helduko zen bozketarako... Baina ez.
Langostinos y Lentejas Blogean Polietikok proposatzen zuen "Noiango aireportuan ongietorri beroa ematea" Txentxori, "pankarta eta guzti". Baina Txentxo ez da oraindik itzuli.
Berriozarko nire lagun batek dio agian Tibet-eko tenplu budista batean monje sartzea erabaki duela... Baina ez dut uste hori egin duenik; Txentxok izango ditu hainbat bertute eta dohain, baina umiltasun, apaltasun eta xalotasunik ez: ez lukete hartuko Tibet-eko tenplu budista batean... Txentxoaren egoak hegoak ditu: itzulitakoan ikusiko.