2016-12-30

Urte Berri Gorri on!

Hastear dagoen urte berria, 2017a, urteurren anitzen urtea izanen dugu: Marx-en Kapitalaren 1. liburukia duela 150 urte argitaratu zen; Boltxebiken Iraultzaren mendeurrena; 50 urte Ernesto Che Guevara hil zutela. 

Horiek horrela, aldarrika dezagun bizitzaren benetako txinparta, txinparta gorria: XXI. mendeko marxismoa, iraultzarako tresna, dogmatiesmoetatik urrun eta tokian tokiko baldintzei egokitua: Euskal Herrian, urriko iraultza arrakastatsuaren mendeurrenean, Independentzia, Sozialismoa, Feminismoa eta Euskara. 

Urte Berri Gorri on!



2016-12-29

Uruguai egunotan: laizismoa, katolizismoa eta masoneria

Laizismoa

Uruguai herrialde laikoa denez gero, egunotan han ez dituzte Gabonak edota Gabon Gaua ospatu, Familiaren Eguna baizik; Aste Santua ere ez, Turismoaren Astea baizik. Estatuaren sekularizazioak erro sendoak ditu, eta XX. mendearen hasieratik Eliza Katolikoak ez ditu festak inposatzen.

Elizaren eta Estatuaren arteko bereizketa, batez ere, José Batlle y Ordóñez presidente koloradoari esker (1903-1907 eta 1911-1915 tarteetan) finkatu zen. Batlle y Ordóñez presidenteak gorabehera handiak izan zituen Eliza Katolikoarekin. Izan ere, heziketa katolikoa jaso arren, Errepublikako presidenteak adibide ezin hobea eman zuen garai haietan eta ezkondu gabe bizi izan zen emaztearekin —“bekatuan”, Elizaren begietan—, eta neurri asko jarri zuen abian, harik eta 1917an Elizaren eta Estatuaren arteko bereizketa gauzatu zen arte. Horretan bederen, mende bat aurreratuago dago Uruguai Estatu Espainola baino!

Orain, Montevideon, uda hasiera epela; epela baino, beroa —29 graduko tenperatura idazten ari naizen une honetan—. Eta Euskal Herrian, aidiz, gabon ospela, oro behe laino trinko batek estalia. Han ikasturtearen amaiera, kaleak jendez lepo, uruguaiarrak matea eskutan dabiltzalarik Montevideoko itsas-ondoko ibilbide luzean barna; edo aulki tolesgarri bat hartu eta hondartzan eseri itsasoa ez den itsasoari begira egoteko... ala erosketak egiteko profitatu, nola ez!

Pocitos, Montevideo

Familiaren Eguneko bazkarian haragi errea ezin da falta —“asadito!”—, eta batata goxoarekin bada, askoz hobe; eta Italiatik hartutako pannettone hartzeko ohitura edo Espainiatik, turroia hartzekoa. Edateko, guztiz gomendagarria den “medio y medio”, edari gasdun bat, xanpainaren antzekoa, ardo gozo txinpartadunaren eta ardo txuri lehorraren nahasketa goxoa; nik Roldos jatetxean bertan dastatzeko aukera izan nuen, Mercado del Puerto mitikoan bertan.

Ni hor egon nintzenean, 2009an, abortatzeko eskubidea zen eztabaidagaietako bat, eta baita sexu bereko kideen arteko ezkontzak; baina Uruguain ez dago eztabaida traumatiko askorik, gaiak oso delikatuak izanagatik.

Katolizismoa

Uruguai beti izan da laikoa, ondoko herrialdeak ez bezalakoa, eta Elizaren eta Estatuaren arteko bereizketa argi eta garbia da, aspaldikoa izateaz gainera. Horregatik XX. mendearen hasiera-hasieratik, Uruguain presidenteek ez dute Bibliaren aurrean zin egiten, ez dago gurutzerik ospitale edo eskola edota institutu publikoetan; Uruguaiko Indar Armatuetan ez dago kapilau militarrik, Elizaren bidezko ezkontzak ez dira onartzen eta Eliza Katolikoaren eragina txikiagoa da Argentinan baino, adibide bat aipatzeagatik.

Eliza Katolikoak parte hartu zuen sexu bereko pertsonen arteko ezkontza ahalbideratzen duten ezkontzaren gaineko eztaidan, baina haren jarrerak ez zuen oihartzun handirik izan, ez gizartean, oro har, ez Alderdi Nazionalean —Eliza Katolikotik gertuen dagoen alderdia izanik ere—. Abortatzeko eskubideari dagokionez, Eliza Katolikoak dei egin zuen “bizitza errespetatzeko”, baina ez zuen
berebiziko garrantzirik izan eztabaidan.


Maldonadoko eliza nagusian egindako argazkia 

Masoneria

Uruguain Masoneriak berebiziko indarra dauka. Masonería Alderdi Koloradoarekin lotuta egon da, boterean urte gehien eman duen alderdiarekin, baina masoneriaren eragina alderdi guztietara eta gizartearen arlo guztietara hedatzen da; Tabaré Vázquez bera, oraingo presidentea, masoia omen da...

2016-12-12

Azukre-poltsa batek gogora ekarria




Etxean gordeta neukan azukre-poltsa batek gogora ekarri dit iazko martxoan Portugalen emandako oporraldia. Fernando Pessoa berrirakurtzea aitzakiatzat hartuta, oporraldi labur baina ederra eman genuen, batez ere, Portugalgo hiriburuan, eta blog honetan bertan horren arrasto txiki bat utzi nuen, Infernuak izeneko testua.

Gaurko kafeak, Prousten madalenak nola, oroitzapen eder askoak berpiztu ditu ene gogoan, besteak beste  Lisboako A Brasileira ostatu mitikoan hartutako kafea, Fernando Pessoaren ondo-ondoan eserita; eta hor, A Brasileira-ren kanpoko aldean, kafe goxo bat hartzen nuelarik, haren Poemak pluralean euskaraz irakurtzeko profitatu nuen,..



 O poeta é um fingidor.
Finge tão completamente
Que chega a fingir que é dor
A dor que deveras sente.

Poeta itxuratzaile bat da
Hainbeste itxura egiten du
ezen mina duen itxura ere egiten du,
benetan sentitzen duen mina

2016-11-20

Amorante abandonatua

Iragan den astean giltzurrun-transplantea egin zidaten. 4 oreneko ebakuntza arrakastatsua izan zen eta, klinikan astebete emanda, Berriozarko gure etxera ekarri nau emazteak. Etxean amorantea nuen zain, dialisi-makina, itzalita eta pizteko beharrik gabe; giltzurrun berria bizkor omen dabil, eta, beraz, agur dialisiari, agur betiko —hala espero but nik bederen— gaueroko dialisiari.

Gaur lo egin dut dialisi makinaren ondoan, baina ez diot kasurik eman; argitxoak piztu gabe, ilun zegoen, isil. Gauaren sakonean pixa egiteko gogoak esnatu egin nau, eta orduan ohartu naiz gaurgero ez nagoela amoranteari lotuta, ez dudala plastikozko bonbillan maskuria hustu beharrik. Ohetik altxatu nahian, ebakuntza egin berria dudala gogorarazi dit min akutu batek. Nekez, baina zutik jartzea erdietsi dut eta gelaren iluntasunean, dialisi-makinaren argitxorik gabeko lehen gau honetako iluntasunean, haztamuka abiatu naiz komunera. Komuneko zuloan txiza egitean, poz handia hartu dut. Ebakuntzaren ondorioak oraindik nabarmenak izanik ere, ohera pozik eta uros itzuli naiz. Emaztearen arnasaldiak baizik ez dira aditzen. 

Gelaren txoko batean, dialisi-makina isilik eta itzalirik datza, amorante abandonatu baten girasa: “Gureak egin din, agur betiko, Betty Baxter”.  

2016-11-04

Ryookanen 101 haikuak AUZOLANen

Ryookan XVIII. mendearen erdian jaio zen, Japoniako familia zahar eta ospetsu baten baitan, eta gazte-gaztetatik ibiltzen omen zen beti bere kasa, bakarti, ametsetan, begirada galdua zuelarik. Behin, gaztetan, begirada ameslari zuela, aitak purrusta egin omen zion eta esnaturik zela bederen amets egiteari uzteko agindu omen zion, zeren begirada galdu horrekin jarraituz gero, azkenik arrain bihurtuko baitzen. Orduan Ryookan azkar egin zuen ihes. Handik ordu batzuetara, ama itzuli eta galdetu zuen ea non zen Ryookan gaztea. Aitak gertatutakoa azaldu eta itzultzen ez zelarik, aita-ama abiatu ziren seme galduaren bila. Bila eta bila, iluntzean hara non aurkitzen duten seme galdua, itsasertzean, urari begira, arrain noiz bihurtuko zain.
Ryookan gazteak erakutsi zuen erlijioarekiko interes bizia. 20 urte bete gabe zela, familia utzi, burua soildu, monje-habitua jantzi eta hauxe diosku Rookan gazteak: “Jendeak monje bihurtu eta zazen egiten hasten da. Nik lehenago egin dut zazen eta gero bihurtu naiz monje”. Dogen-en obrak ikasi eta tenploetara joaten zen obrak ikustera eta ikastera.Tenploetan dagoen jerarkia ez zuen Ryookanek maite, eta harrezkeroztik nahiago izan zuen etxola xume batean bizi eta eskale modura ibili tenploetan bizi baino, bizitza osa eman zuen era xume eta umil horretan bizitzen. Zaharra zela Teishin ezagutu zuen, bera baino 29 urte gazteago zen monja bat eta oso harreman berezia izan zuten. Teishinen eta Ryookaben arteko solasaldi poetikoak euskaratu gabe daude oraindik...
Ryookanen liburuttoaren kari, haikuez, haikuguntzaz eta, oro har, poesiaz mintzo gara gaur Iruñearen bihotzean. 

2016-10-12

Itzultzailea traidorea da

"Itzultzailea traidorea da, Italiako adagioak dioen gisan, eta beti da traidore. Itzulpengintza zehaztasun ezinezkoaren lanbidea dugu, eta hizkuntza batetik beste hizkuntza baterako bertsioan beti gauza batzuk galtzen eta beste batzuk gehitzen dira, batetik besterako eramate gaitz horretan alegia. Baina poesia-itzultzailea hori bai dela traidore handia, traidoreetan traidoreena, poetak zehaztasun errepikaezinarekin, pasio argiarekin, zorroztasun mingarriarekin adierazi zuen hori beste hitz batzuekin deitu nahian, beste doinu batzuekin islatu nahian, pasio argigarriarekin. Mallarmék zioenez, poesía hitzekin egina da, ez ideiekin, ez pentsamenduekin. Poesiaren xarma ñabarduran datza, islan, esaldien eta soinuen egokitasunean, eta horiek guztiak, ezinbestez, jatorrizko hizkuntzari estuki lotuta doaz. Poema-itzultzailea traiziora eta porrotera kondenatuta dago ”.

Testu hori liburu zahar bateko aitzin-solasa da,  Carlos García Gualen-en Antología de la poesía lírica griega liburuan agertzen dena, eta nik, traizioa eginda, itzuli egin dudana. Ez da hori egin dudan trazio larriena... Argitaletxetik ekarri berria da Ryookan.en 101 haikuak izeneko liburuttoa...




2016-09-02

Jaietan ere, preso eta iheslarien alde,

 Beste urte batez, gure preso eta iheslariak gogoratzen. Beste urte batez preso eta iheslariak etxetik at dugun azken urtea izan dadin nahimenarekin. Beste urte batez, baina, errealitate gordinak badirau. Dispertsio politikoa, mendekatzailea, kriminala, duela urte anitz PSOE eta EAJ bezalako alderdiek adostua, indarrean dago oraindik. Hori dela kausa, senideak behartuta daude astebururo kilometroak eta kilometroak egitera eta, xahutzen den dirutzaz gain, bidaia luzeek dakartzaten arristuak, istripuak, eta bisita egitea eragozten ahal dien edozein ustekabe txar; hori horrela astebururo, beste urte batez.
Bereziki larria, gaixo dauden presoen egoera. Gaixorik dauden presoak artatu ezean, euren osasunak okerrera egiten du. Hori tortura zuria da, tortura pesoentzat eta tortura senideentzat, hauek pairatzen baitute inpotentzia lazgarria baita. Horra hor Josetxo Arizkurenen edota Iñaki Etxeberriaren adibide latzak.
Ezin ahaztuko dugu preso politikoei ezarri nahai zaien bizi bitarteko kondena ezkutua. Hori guztia salatzeko eta geldiarazteko SARE hiritarrak abian jarritako trena hartu behar dugu guztiok. Horregatik, beste urte batez, eta jaietan egonik ere, dispertsio politika kriminala bertan behera uzteko aldarrikapena egiten dugu, eta beti ere irribarrea galdu gabe.
Berriozarren ditugu lau lagun Berriozartik oso urrun IÑAKI, Toledon, 520 kilometrora; JOSEBA, Puerto de Santa Marian, 1050 kilometrora, eta MIKEL ta IBAI, Monterroson, 640 kilometrora, eta beraiek badakite maite ditugula eta gogoan ditugula beti, baita jaietan ere.
Etxean nahi ditugu! Iñaki, Joseba, Mikel eta Ibai, etxera; preso eta iheslari politikoak Euskal Herrira.



2016-08-28

Nola ez maite Alberto Petri?

Nik Alberto Petri maite nuen. Iragan den mendearen azken hamarkadan berarekin militantzia partekatzeko ohorea izan nuen. Estimu handitan nuen, miresterainoko adiskidantza, eta badakit ez naizela bakarra; zuetako askok ere miretsiko zenuten, Alberto zen bezala zelako.

Hildakoen omenez panegirikoak idazteko joera dago, baina Albertoa ateoa zen —eta harro gainera—, beraz, nekez izanen da santua. Eliza Katolikoaren eta bereziko OPUS DEIren gehiegikeriak salatzen lehena, irakaskuntza publikoaren aldeko sutsua. Izan ere, Alberto oso gizon jantzia zen, jakintza handikoa, eta argudiatzen bazekien gutxik bezain ongi; Iruñean zinegotzi emandako zortzi urte horietan behar zenean —sutsuki behar zela, amultsuki behar zela— hamaika eztabaidaren protagonista izan zen, ez protagonismoa bilatzen zuelako, oso gizon argia zelako, eta Albertoren partehartzeak beti urduri jartzen zituen besteak, lekuz kanpo utzita.

Garai horiek, baina, ez ziren samurrak izan: anitzetan, edozein gaia zela ere, Herri Batasunaren izenean aurkezte hutsarekin, beste alderdien sektarismoaren adierazgarri, ezezkoa ziurtatuta zegoen; Albertok aitortu zidan behin baino gehiagotan HBren jarreraren kontrako mozioa aurkezteko tentazioa izan zuela behin baino gehiagotan, hartara besteek kontra bozkatuta HBren jarrera garaile aterako zelako. Eta maiz, Alfredo Jaime alkatearen jauntxokeria eta errespetu faltekin nazkatuta, Albertok oinetako bat erantzi eta hari botatzeko tentazioa izan zuela, —gerora ikusi izan dugun protesta ekintza mundu zabalean—. Eta hori kontatzean, irri bihurria erakusten zuen Albertok.

Gaizki pasarazi zioten Albertori, eta bere osasunean ordaina izan zutela urte gogor horiek, ez dut nik zalantzarik. Behin izugarri mindu zen, ikusi zuenean izenez ezkerrekoa den beste alderdi bateko zinegotzi batek Albertoren beraren karpetan dokumnetuak arakatu, ideiak lapurtu eta gero plenoan harenak balira bezala aurkeztu zituenean: izenez ezkertiarra den alderdi bateko kide batek egin izana zen Albertorentzat mingarriena.

Guztiok bezala, argi-itzalak izanen zituen, baina askoz argi gehiago itzalak baino. Itzal bat, berak onartua, euskara ongi ez jakitea: Tornamira Matematika Olinpiaden arauak euskaratzeko mesedea egingo ote nion... Eta nola esan ezetzik Albertori? Txantreako bere etxean unibertsitate osoan baino askoz gehiago ikasi nuen, segur naiz, eta oraindik daukat buruan aholkatu zidan liburu bat: John Allen Paulusen El Hombre Anumérico; eta bete-betean asmatu zuen.

Baina agian gehien gogoratzen dudana ez dago lotuta afera politiko batekin: ederki gogoratzen dut duela 20 urte, gure semea jaio zenean, pelutxe bat eman zigula opari, oraindik ere baduguna, behi txiki polit bat, urdina, Lau izenekoa, gure semearen ohe gainean urteak eta urteak eman dituela. Eta horrek erakusten du maila politiko handiko ordezkari bat izatean gain, maila handiko pertsona ere bazela. Nola ez maite?


Eta kontu hauek guztiak gogoratzean begiak lausotzen zaikidan arren, ziur naiz Alberto Petrik irri bihurria eginen duela, dagoen tokian dagoela. Eta musu bana senidei.

2016-08-06

Axularren aipua eta haikua

Dabillan harriari etzaika goroldiorik lotzen. Ur irakinean eztu euliak pausatzen. Ardurako arropari etzaika zerrenik egiten. Zethakorra ez du inork ebakitzen. Baina aferra, fuana, hutsa, bere sasoiñean jasaiten eztuena, zertarako da?

Gero. Axular, 



Gaur Urdazubira jende anitz hurbilduko da Burniaren Egunaren karietara. Inork gutxik probestuko du Axular idazle nagusiaren sortetxea ikusteko. Nik, etxe horren aitzinean, haiku bat kausitu nuen...






Axular-baitan
belar moztu berria
ta hortentsiak...


2016-07-30

Ardo bedeinkatua

Nafarroako Erriberaren inguruko herri batean gertatu zen, aspaldi ez dela, bertako apaiz zaharrari eztarriko minbizia atzeman zioten eta bolbora bezain azkar zabaldu zen berria. Haatik, apaitzak ez zion meza emateari utzi. Eztarriko minbiziaren ondorioz ahotsa gero eta urratuago zeukanez, apaiz laguntzaile bat jarri behar izan zioten mezan laguntzeko eta, eritasunak aurrera egin ahala, apaiz laguntzaileak berak meza ia-ia osorik ematen zuen. 
Bazen, baina, tarte bat apaiz zaharrak egiten zuena: jaunartzea. Zilarrezko kaliza eskuetan hartu eta, minbizi aurreratua gorabehera, bertatik ardoa edaten zuen “Kristoren odola” ahots urratuarekin esaten zuelarik... eta gero, kaliza beste guztiei ematen zien besteek ere edan zezaten. 
Antza, herri horretako jendeak ardo "bedeinkatu" hori edateari utzi omen zion mezatan.


2016-07-20

Azkenik - Idea Vilariñoren poema bat

Ukabilkada bat eman nuen
bi
horman.
Une batez ezin izan nuen arnasarik hartu.
Birao bat esan nuen.
beste birao bat.
Eta azkenik, mututu nintzen
eta azkenik mugitu gabe gelditu nintzen marko batean agondurik
bizitzen saiatzen
arnasa hartzen saiatzen
eta neure buruari esan nion
azkenik
ene jainkoa
gertatu egin da
azkenik
gaur
hilak 19
hirurogeita hamarreko uztailean.

1979ko uztailaren 19an idatzia, Nikaraguari eskainia

Atzo Fronte Sandinistaren garaipenaren urteurrena izan zenez, Idea Vilariño olerkari uruguaiarraren poema bat euskaratzea bururatu zait. Ez da lehendabiziko aldia Nikaragua agertzen dela blog honetan bertan, ezta Idea Vilariño olerkaria ere... Azkenik ez da azkena izanen, segurki

2016-07-16

Hendaiako gauak

Dialisi-makinaren argi motelek, gauaren erdian, nabarmen. Oraindik ordu batzuk falta dira drainatze sei zikloak bukatzeko, eta txiza egiteko beharra dut, behar handia izan ere. Bazter batean dudan Baxter etxeko makinari lotua egonik, ezin komunera joan eta plastikozko pixontziarekin moldatu behar. Haztaka bilatzeari ekin diot, eskuin besoa luzatuz, baina hutsa ukitzean larritu egin naiz. Ez nuen ahantziko, bada, bart pixontzia ekartzea nire ohe ondora! Larritzen hasi naiz, harik eta hatz mamiekin plastikozko bonbilla ukitu dudan arte. Ohikoa ez den tokian zegoen gaur pixontzia, eta ohikoa ez den gela batean, egunerokoa ez den ohe batean natzala gogoratu dut bat-batean. Bai, Hendaian naizela gogoratu dut, lagun baten etxean, hondartzatik ez urrun. Erronka bat izan da oporretara etortzea dialisi-makina eta guzti, baina erronka gainditu egin dudala uste dut, arazoak arazo, eta Baxter etxekoen hutsegitea gorabehera glukosa poltsak ekartzeko tenorean. Nolanahi, dialisi-makinak, nire amorante setati halakoak, ez dit kale egin; armairu baten barruan kokatu dut dialisi-makina, eta glukosa-poltsak pertxa banatan zintzitikatuz moldatu egin naiz egunotan.

Glukosa poltsak zintzilikatzeko soluzio bat

Hori guztia gogoratu dut azkar, lipar batez, gero pixontzia hartu eta maskuria hustutzeari ekin diot. Agian bart ez nukeen azkeneko tragoska hori edan behar, baina egarri nintzen eta Bretainiako sagardo hori biziki maite dut, eta zaila da Hegoalden lortzen... Bretainiako sagardo gozoa da nire bizio bakarra Hendaiara etortzen naizenetan... Botila bat eramanen dut bueltan, hemendik hilabete batzuetara hartu eta Hendaiako egunak gogoratzeko, Bretainiako sagardoa bezain gozoak.

2016-07-01

Lesakatik bueltan, bertsotan

Aitatasun karneta
omen dauka Xabik
Ezkaban bera ez bada
ez dago girorik
ta gaurko bazkarian
ezin hutsik egin
Lesakan ez du behintzat
gaur galdu punturik


Kurtsoa bukatzea
ez da, ez, makala
hori ospatutzeko
bazkari mundiala
Lesakan hartu dugu hiruna koktela
Josuneren herrian
erregek bezala


Josuneren herrian
Terreros falta zen
bertso bat osatzeko
nahikoa lan, hemen
ongi bukatu dugu
hori da nabarmen
orain aprobetxatu
atsedena hartzen

Interinoentzako
bertsoak doazi
lehen proba gaindituta
zorion garrasi
orain ez etsi eta
segi eta segi
oposaketan plaza
baietz irabazi

2016-05-19

Dialisi-makinaren argitxoak

Dialisi-makinaren argitxoek logelako iluntasuna urratzen dute. Drainatzeak min eman eta esnatu egin nau. Hainbat hilabetetan, dialisi-makinaren zarata txikiek lagundu naute lorik gabeko gau luzeetan, makinaren zaratei eta drainatze-zikloei ohitura hartu arte. Amorantearen argazkia izeneko testuan aipatu nuen jada: iazko urritik dialisia egiten dut gauero-gauero bederatzi orduz, ohean nagoen bitartean, eta maiatzean gaudelarik, neurria hartu diodala esan dezaket.

 Gaur, baina, drainatze mingarriak esnatu egin nau. Gauaren ilunean dialisi-makinaren pantailla txikian 6tik 3. drainatzean dela dio: dreinatzeak ez ninduen esnatu beharko, baina esnatu egin nau azken xurgaketak. Baxter etxeko makinaren zaratak ederki ezagutzen ditut jada; begiratu gabe ere badakit bukatu duenean xurgatzen eta glukosa berriz nire gorputzera sartzen hasten denean.

 Gaur mina ez da oso handia izan, nahikoa, baina, loaldia hausteko; sei drainatze egiten dituenez gauero, oraindik gauaren erdian gaudela esan nahi du; eskubiko eskua luzatu eta hatzen puntekin iratzargailua hartu nahi izan dut; bada garaia orratz argiztatuak dituen beste iratzargailu bat erosteko, etxean duguna ez baita iluntasunean ikusten, eta gauez botoi bati sakatu behar zaio zein ordutan bizi garen jakiteko. Gauaren sakonean, baina, hatzak ez dira nahi bezain trebeak eta hatz-puntekin ukituta iratzargailua bota egin dut lurrera. Erdi esna erdi lo nagoen honetan maldizioka hastear egon naiz, baina ondoan datzan emazteak ez du hori merezi; emaztea ere ohituratu egin da dialisi-makinaren gora-beherei eta orain alarmak ere ez ditu beti aditzen; drainatze-makinaren alarma zaratatsua gutxitan hasten da joka, eta jadanik hain ongi ezagutzen ditudanez zantzuak, batzuetan alarma jo baino lehen kapaza naiz aurre hartzeko arazoari eta alarmaren zarata gogaikarria saihesteko emaztea ez esnatzeko. Zeinen zoriontsu egiten nauen emaztearen arnasaldi erritmikoak.

Erdi esna-erdi lo nagoen honetan dialisi-makinaren zarata txikiak eta emaztearen arnasaldien kulunkan gelditu naiz... lo.

2016-05-17

Maiatz aldizkariaren literatur topaketa: Iruñea - Baiona

Beti eraman ohi dut agenda bat aldean, dela alkandoraren poltsikoan, dela berokiaren patrikan. Izanez ere, alkandora poltsikodun izan ezean ez dut erosten, eta berokiaren poltsikoan agenda sartu ezean, ere ez. Agerian dago, beraz, moda ez den beste irizpide zenbaiten pisua. Etxetik kanpo nagoela, agenda horretan jasotzen ditut egunean zehar entzuten, irakurtzen edota aldez eta moldez jasotzen ditudan istorio-mixtorio eta kontu bitxiak.

Noizbait gertatu izan zait agenda ahaztea etxean eta istorio bat galtzea garaiz ez jasotzeagatik. Duela bost urte, Maiatz argitaletxeak 30 urte betetzen zuela eta, Lucien Etxezaharreta editoreak gonbidatu gintuen Maiatz aldizkariaren kolaboratzaileok bazkari batera Baionara. Iruñetik Juankar Lopez-Mugartza eta biok abiatu ginen goiz hotz batean Iparralderantz, haize hotzak lagun eta elurraren beldur. Baina bidaia oso atsegina izan zen, Juankar lagunaren hitz jario aberatsari esker. Istorioak lotuz eta hizkuntza jolasekin gozatuz egin genuen bide zati bat eta Bidebietako tunelaren parean oso berezia zen zerbait bota zuen Juankarrek, buruan argi-izpi bat piztu zidan zerbait... Tamalez, ez nuen jaso, ez nuen hitz pare bat edo hiru bereden jasotzeko aukerarik izan, agenda etxean ahantzirik... Autoa geldiarazteko eta paper txatal batean bizpahiru hitzetan ideia biltzeko eskatzeko zorian izan nintzen... baina hori eskatzea gehiegi iruditu zitzaidan.
“Hortik ipuin bat atera daiteke, Juankar!“ esan nion lagunari, buruan ipuin bihur zitekeen ideia hori azpimarratu nahian. “Zuk beti esaten duzu gauza bera, Josu” eman zidan arrapostu. “Idatz ezazu ipuin bat, bada!”

Bidean aitzina egin genuen, eta bertze gai batzuk izan genituen solasgai, eta irri karkaila anitz egin genuen, eta Baionara heldu ginen, eta oroitzapen hitseko Monbar hotelean hartu genuen kafea, eta eguerdiko 12,30etan bazkaltzera bildu ginen Maiatz-eko lagunekin, eta Lucien laguna han genuen zain, eta Itxaro Borda zuberotarra, eta Piarres Aintziart heletarra, eta Hegoaldeko Iñigo Aranbarri, Patxi Larrionekin; eta Iparraldeko Aurelia Arkotxa, eta Peio Jorajuria garaztarra, eta Txomin Peillen handia, —ni, Txomin Peillen miretsiarekin bazkaltzen eta hitz egiten!— eta poesiaren tunelaren barnera sartu ginen eta zeharo ahaztu nuen Juankarrek kontatutako pasadizo horren haritik buruan piztu zitzaidan ipuin-gai hura... Baionatik bueltan, etxera helduta, gogor eta gogoz saiatu nintzen gogoratzen... alferrik, baina.

Oso gaizki eman nituen hiru edo lau egun, ideia hura gogoratu ezinik. Guztiz jota eman nion hamaika buelta ene buruari, argi hura nolakoa zen gogoratzen saiatzen nintzelarik. Baina ideia “etorri” ez, eta urduritu nintzen izugarri. Tunel baten barruan sentitzen nintzen, ilunpean, tunelaren ahoaren argia antzeman ezinik. Saiatu nintzen aletzen Juankarrekin izandako mintzagaiak, baina orduak igaro ahala, gero eta zailagoa zitzaidan ideiak ordenatzea, eta tunelaren ahoaren argia gero eta lausoagoa zegoen nire baitan, gero eta antzemanezinago.

Amore eman nuen nire ezintasunaren tunelean, eta tunelaren beltzera begiak behin egokituta, nire ezintasunaren inguruko hitz hauek idazten hasi nintzen, tunelaren baitan bildutako lerroak, eta paradoxikoa den arren, tunelaren beltzenean aurkitu nuen tuneletik bertatik ateratzeko bidea, testu txiki hau apailatzeko bidea.

Bioy Casares idazle argentinarrak azaldu zuen istorio bat sortzen ahal dela gutxien espero duzun lekuan eta gutxien espero duzun unean; gutxien espero daitekeena izan daiteke idazteko akuilu: “Estimulu asko eta askotarikoetatik sortzen dira ipuinak. Denborari eta eskarmentuari esker, narratzailearen buruan osatuz doa istorio-prozesadore moduko bat, makina txiki baten tankerakoa. Makina txiki hori baliatuz, burmuinak jasotzen dituen informazio batzuk baztertzen eta bestetzuk hartzen ditu. Orduan i(ra)gartzen du: hemen bada ipuin bat.” Baita tunel beltz batean ere.


2016-05-03

Batzuei poesia gustatzen zaie -Wislawa Szymborskaren poema bat-

BATZUEI POESIA GUSTATZEN ZAIE

Batzuei,
erran nahi baita, guztiei ez.
Gehienei ere ez, gutxi-gutxiri baino ez.
Ez kontuan hartu eskolak, hor derrigorrezkoa da-eta,
eta poetak berak ere bazter uztita,
mila lagunetik biri gustatzen zaie.
Gustatzen zaie,
bati fideo-zopa gusatzen zaion gisan,
bati kunplimenduak eta urdin kolorea gustatzen zaion gisan,
bati bufanda zaharra gustatzen zaion gisan,
bati beti berea lortzea gustatzen zaion gisan,
bati txakurrari laztan egitea gustatzen zaion gisan.
Poesia,
baina zer da poesia.
Zalantzazko erantzun bat baino gehiago
eman zaio galdera horri.
Eta jakin, nik ez dakit, eta gogor heltzen natzaio poesiari
helduleku bati heltzen zaion gisa berean.




Hasiera eta bukaera, 1993.  

2016-04-11

Errezeta

Bainuontzian
gorputz osoa uretan murgil
burua eta eskuak atera
eta hatz mamietan
gelditutako ur tanta
hatz batetik bestera pasa
ur tantaren baretasuna sentitzeko
eta orduan
idatzi poema bat hauxe,
urrutiago joan gabe,
eta denbora zatikatzen denean,
utzi poema idazteari
bainuontziaren kanila ireki
eta hartu
txorrotari darion
baretasun hatsa.

HATSAren poesia bilduman aurten argitaratutako olerkietako bat

2016-04-06

Auxtin Zamorari, esker onez

Sofokles greziarrak zioenez, “Espero ez den poza baino poza handiagorik ez da”. Poza handiz biltzen gara urtero hemen, Larralden, eta aurten ere espero izateko poza hartu dugu berriz ere lagun zaharrak ikustean, eta baita lagun berriak egitean ere. Egia da Hatsaren Egunaren karietara batzuk elkar ikusten dugula soilik urtean behin; egia da, bestalde, Hatsaren Egunean ezagututako lagun bat beste nonbait topatzean —Hatsaren poesiak emandako poza espero gabe berritua —ematen duela poza handia. Are poza handiagoa ematen du lagun berriak egiteak, urterik urte Hatsaren poesiaren arrimora beti aurpegi berriren bat, hats berriren bat, gehitzen zaiolako taldeari.

 Eta taldea diot, oso talde sui generis izanik ere, eta taldea bada batez ere Auxtinek egindako lan eskergari esker izan da; hori bai dela pozgarria, Auxtin Zamora den bezalakoa izatea: langile fina eta umila, euskaltzale suharra eta eskuzabala. Espero ez den poza baino poza handiagorik ez da, zioen Sofokles zaharrak, eta egia bada —eta gure azpilanaren oihartzunik heldu ez bazaio gure lagunari—, espero ez duen opari xume bat eman nahi diogu Hatsa elkartearen buru, beso, bihotz eta giharra den Auxtin Zamorari.



Hatsaren Egunaren kari, hori izan zen Auxtin Zamorari egindako testua.

2016-04-02

Esku aldunaren Gakoaz

Batzuk ez dugu euskara etxean jaso, ezta eskolan ere, eta euskara zenik ere ez ziguten erakutsi arauzko hezkuntzan. Baziren, halere, nolabaiteko euskal kutsua ikusten uzten zuten maisu-maistra gutxi batzuk. Luchi horietako bat zen. Iruñerriko institutu batean aritzen zen Luchi, eta berak zioenez, leinu batek, giza-talde batek, bete buruari deitzeko orduan, gizaki deitzen dio berez. Adibidetzat ematen zuen hinuit-ek bere buruari deitzeko euren hizkuntzan erabiltzen duten hitza horixe dela, gizakia alegia. Maistra horrek erdaraz ematen zituen eskolak, baina hinut-en adibidea eta gero, hizpidera ekarri zituen euskaldunak edo eskualdunak: eskualduna omen da eskua duena eta eskua erabiltzea, baliatzea, gizakiaren bere-berezko ezaugarria dugu, bertze ezein animaliak ez bezala. 

Ez dakit Luchi izeneko hori euskalduna zen, baina Luchiren pasadizo hori berpiztu da ene baitan Agurtzane Anduetzaren azken liburua, Eskualdunaren Gakoa, Sarako Idazleen Biltzarrean hartu eta irakurtzean. Agurtzane Iruñean sortu zen, baina aspaldi bizi da gure herria erbibitzen duen mugaldeko herri batean, Zugarramurdin; margolaria, eskultorea eta baita idazlea ere... hitz bakar batez, artista.

Agurtzanerena poema bakarreko liburua da, bertsolerro bakoitza artistaren marrazki ederrez apaindurik; testua eta marazkia uztarturik doaz, eta bukaeran testua bera hainbat hizkuntzatara itzulia -edo egokitua, hobe erranda- frantsesez, gaztelaniaz, katalanez eta ingelesez, beste hainbeste ate zabaltzen duena.

Erraz eta plazera handiz irakurtzen den liburua Baionako Maiatz-en eskutik —nola ez!— agertu zen Amotzeko Larralden —non, bestela!— iazko ekainean, baina ene eskuetara heldu berria da, Sarako Idazleen Biltzarrean; Agurtzane Anduetza Iruñean sortua izanik ez legoke sobera liburutto honen aurkezpen bat hiriburuzagian ere egitea, esku-aldunak ahalduntzeko bidean.

Baina, oraingoz Agurtzaneren obra hobeki ezagutzeko hitzordua dago ezarria datorren larunbatean, hilaren 9an, iluntzeko 9etan, Sara herrian, tabako eta prentsa dendaren parean: irakurraldia euskaraz eta fransesez eginen da, eta hauxe da iragartzen dena: sosegu goxoa, giltza bilaketa, poesia doi bat, filosofia zantzuak eta berotasun handia... 

 Agurtzane Anduetzarekin, Larralden

2016-03-06

Gau txuriak - Paul Austerren poema bat

Inor ez hemen,
eta gorpuak
dio: esaten dena esaten dela
ez da esatekoa. Baina inor ez
da gorpu bat ere,
eta gorpuak esaten duena
inork ez du entzuten
zuk izan ezik.

Elurtea
eta gaua. Berriz ere
hilketa bat
zuhaitzen artean. Idazluma
mugitzen da
lurrean zehar eta ez daki
zer gertatuko den, eta idazluma hartzen duen
eskua
desagertu egin da.

Halere, idazten du.
Hauxe idazten du:
hasieran,
zuhaitzen artean, gorpu bat dator
gauaren erditik. Hauxe
idazten du:
gorpuaren txuritasuna
lurraren kolorea da. Lurra da,
eta
lurrak idazten du: dena
isiltasunaren kolorea da.

Ez nago
jadanik hemen. Nik ez dut inoiz esan
zuk esaten duzuna
Nik esan dut. Eta jadanik, gorpua
leku bat da
non ez den ezer hiltzen. Eta gauero,
zuhaitzen isiltasunetik
zuk badakizu
nire ahotsa
datorrela oinez zuregana. 


White Nights, Wall Writing bildumakoa, (1971-1975)

2016-02-25

Bertso xume bat Kalitateari

Kalitatea arduraduna
euskaraz ari da, ustez
ez ergatibo, ez ebakera
eta "nor-nork" bat ere ez
kalitatezko kalitatea
izateko izan beharrez
oinarrizkoa izan beharko
euskaraz txukun eginez

2016-02-19

Aurrematrikulazioa Ezkaban


Antsoaingo Ezkaba eskolan gaur bukatu da aurrematrikulazio-epea; bertso bat horren harira, D eredua aukeratu duten gurasoei egina


Hirurogeita lau ume daude
Ezkaban apuntatuta
hiru urtekoen hiru gela ta
poza handia hartuta
bete-betean asmatu duzu
D eredua aukeratuta
egun batean seme-alabek
eskertuko dizute-ta





2016-02-14

Bihozkada bat baserrian

Bihozkada bat baserrian
arraro sentitzen hasita—



Bonbilla bakar bat
baserriaren hire gelako
sapaiaren erditik zintzilik
iluntze hozminean indarge
altueren beldurrari soraio
hustasunezko bakardadean irauten.
Eta beldur haiz,
beldur haizenez,
bonbilla isolatu hori
ez ote den, funtsean,
heure bizitzaren metafora gastatu bat,
hori baino ez. 



 

2016-01-22

Nor da nor?

Badut lagun bat izugarri urduritzen nauena. Gai baten inguruan nire jarrera adierazi eta lagun horri bere iritzia galdetuta, inoiz ez du garbi adierazten ados dagoen ala ez, gaia edozein dela ere.
Normalean eskuekin keinu anbiguo bat egiten du, niri interpretagaitza suertatzen zaidana; bai, ez, izan zitekeen, litekeena da edo ez, ezin daiteke... Edo ez beti, baina bai batzuetan; edo agian ez, baina bai, apika, hori ere bai; edo ez bata, ez bestea, batek daki...

Lagun horrek aparteko trebezia dauka auzi oro ke-kortina trinko baten atzean lausotzen, eta harekin luze hitz eginda ere, ezer argirik esan ez duelako sentsazio amorragarria baino ez duzu hartzen. 

Diskurtso kriptiko horren bidez, Roland Barthesek esango lukeen modura, “anbiguetate preziatu bat dela tarteko, boterearen izatea eta itxura”, erdiesten du lagun horrek, aitor dezadan, nire etsipenerako. Eta ez, ez dut esango nor den... Horretarako dago Nor da nor jokoa, edo Zein da zein Berriozarko bertsioan...