Txolinen abestia

Txolin gerrillaria

Txolin gerrillaria dugu Berriozarko inauterietako protagonista nagusia, eta Ezkabaren magalean berriz ere ibiliko da laster, urtero bezala, Artikatik Berriozarrerako bidean; aurten, gaur zortzi, hilaren azken egunaren iluntzean. Inauteri-festa, dantza, bozkario eta kanta... Txolin gerrillaria nor eta zer izan zen, blog honetan bertan aurki dezake irakurle jakin-goseak. Halaber, bada oraino Txolinen kanta ez dakienik, Berriozarren bizi bada ere... Hori horrela, kanta zoragarri hau hemen duzu... Astebete, buruz ikas dezazun 

Txolinen kanta

Negu gorrian gaudela, 

heldu zaigu inautea

kaixatik atera behar

zure mozorroa

Aitzaki ona dugu, ba!

giro onean omenduz

Txolin gerrilaria

gizon ausartia

Dantza zazu Txolin, gerrilaria

dantza Txolin, arin, 

parrandari ez egin uko

uzkur zazu Txolin, frantses minutuko

zertarako duzu hainbeste trabuko (birritan)

Artikako alkatea

gizon sutsu txit prestua 

frantsesen kontrarioa

jo ta ke burrukan

Euskaldun zintzoa bera

arma biren jabea

trabukoa eta euskara

gerri eta mihian

Dantza zazu Txolin, gerrilaria

dantza Txolin, arin, 

parrandari ez egin uko

uzkur zazu Txolin, frantses minutuko

zertarako duzu hainbeste trabuko (birritan)

Alkatearentzat euskara

txoriak airea bezala

zer eginen zenuke zuk

airerik gabean

Orduan egin zuena

denok dugu buruan

zer eginen Txolinek

gaur egungo honetan

Dantza zazu Txolin, gerrilaria

dantza Txolin, arin, 

parrandari ez egin uko

uzkur zazu Txolin, frantses minutuko

zertarako duzu hainbeste trabuko (birritan)

Garaian garaikoa 

Iragan den mendearen laurogeigarren hamarkadan sortutako kanta da, Berriozarko Euskaltegiaren inguruan, eta artean Euskaltzaindiaren hainbat kontu lexiko eta beste finkatu gabe zeuden (kaixa*, kaxa; aitzaki*, aitzakia; zazu*, ezazu; burrukan*, borrokan; gerrilaria* gerrillaria, ihauteria* hitz bera, Iparraldean erabiltzen dena...), Baina nago hobe dela jatorrizkoari eustea, dagoen-dagoenean utzita, finean, kantatzeko eta abesteko izanik, ahozkoan guztiz ohikoak diren hutsegiteak direlako, bere garaiko abestia izaki.   

Garaian garaikoa dela, bistan da; erreparatu garai horretako pegatinari: itzuli-mingururik gabeko mezua, freskoa, bizia, zuzentasun politiko arrastorik ere ez duena... eta horregatik, hain zuzen ere, oso ona eta guztiz arrakastatsua, eta  kontestu historiko eta politikorik gabe guztiz ulertzen ez dena. Bidenabar, inork gogoratzen al du zer zer E.K.B,?

1989ko inauterietako eranskailua

 

Inauteriei begira, sorginak eta akerra Akelarrean

SORGINAK

Sorginak Mari jainkosaren lagunak, Ama-Lurraren lagunak eta zerbitzariak ziren. Sorginek medikuntza tradizionala erabiltzen, gordetzen, ikasten eta irakasten zuten herriko jendea sendatzeko eta zaintzeko. Haiek ziren herriko sendagileak, erizainak eta emaginak. Hori dela eta, emakume jakintsuak eta boteretsuak ziren, eta, horregatik garai horietako agintariek emakume arriskutsu eta susmagarritzat hartzen zituzten.

Agintean zeuden horiek emakume horien aurkako gezurrak eta funtsik gabeko salaketak asmatu zituzten herriko jendearen artean sorginekiko beldurra zabaldu nahian. Horren ondorioz sorgin asko eta asko atxilotu, eta hil egin zituzten.

Emakume horien aldeko omenaldi txiki bat egin nahi dugu inauteri hauetan.

Tasio marrazkilariena duzu irudia

AKERRA

Arestian aipatu dudan bezala, garai horretan boterean zeudenek sorginen aurkako asmakeria asko zabaldu zuten. Adibide ezagunenen artean, Akelarrea izeneko kontua aipatu behar dugu.

Inkisidoreek zabaldu zuten sorginak, ilargibete gauetan, mendietan elkartzen zirela eta deabrua, akerra, gurtzen zutela.

Zugarramurdin bada soro bat, Akelarre izenekoa, eta inkisidoreek sorginen eta deabruaren arteko elkargunea bertan zela asmatu zuten: Zugarramurdi izan zen, hain zuzen ere, Nafarroa Garaian sorgin-ehiza lazgarriena nozitu zuen herria.

Francisco de Goya-ren "Aquelarre"

Salamankara

Badut lankide bizkaitar bat, Argider, Ezkaba ikastetxe publikoan lan egiteaz landa, Salamankan ere ikasi egiten  duena. Gaur esan dit bihar-etzi ez dela egonen, azterketak direla-eta Salamankara joan behar delako. 

Blog honetan bertan ere beste noizbait adierazi dudan gisan, errealitatea plagiatzeko joera daukat nik; oraingoan, ordea, erreala den bertso ezagun bat hartu, mozorrotu eta egokitu dut Salamankara autoz doan lankideari eskaintzeko.  

Gazte-gaztetik aitak ta amak
fraile ez zuten nonbratu
eta hala ere, estudiora
Salamankara bidaldu.
Salamankara zoazelarik
zure abiadura moteldu
estudiante-tunante, baina,
bidean erne gidatu.

Aurtengo inauterietan egindako argazkain duzue Argider, ezkerretik hasita lehena... Eta azkena? Txolin gerrilaria, ipurdi-gizena! 

Txolin izena eta izana

Berriozarko inauterietan Txolin dugu pertsonaia nagusia. Berriozarrera bizitzera etorritako hainbat lagunek, aitzitik, ez dakite pertsonaia hori historikoa dela.

Félix Sarasa, Txolin, Berriogoitin sortu, Artikara ezkondu zen eta bertako alkate izan zen. Baina Historiak ez du horregatik jaso, baizik Berriozar eta Iruñerri osoan gerrillari ibili zelako duela bi mende.

Halabeharrez -edo hala beharrez, ezin jakin- Euskal Hiztegiak jaso ditu Felix Sarasaren nolakotasunak, aldez edo moldez jaso ere; Euskal Hiztegian txolin izen arruntak hiru adiera ditu:

1. Kaskarina

2. Hitzontzia

3. Edanean apur bat igaroa

Gure Txolin “kaskarina” bainoago, arina zen, azkarra, argia, bizkorra: frantsesen kontra aritua eta aditua; tropa frantsesen buruak, Reille kondeak, 2000 duroko dirusari bat eskaini zuen Txolin harrapatzearen ordainetan. Halere, Txolin ez zuten sekula harrapatu, eta Iruñerrian ibili zen, abestiak dioen gisara, "jo ta ke borrokan".

Txolin “hitzontzia” bai, baina beti ere, euskaraz; espainolez nekez hitz egiten baitzuen. Reille konde horrek Txolin harrapatzeko aipatu dirutza hori bando baten bidez eskaini zuen: bando hori euskaraz ere inprimatzeko agindua eman zuen, euskara Iruñerriko biztanleen hizkuntza zelako froga. Euskara, natural-naturala. Abestiak ere hala dio: "Alkatearentzat euskara, txoriak airea bezala".

Amaitzeko, hiztegiak dakarkigun hirugarren adiera honako hau da. “Edanean apur bat igaroa” Erraz da asmatzen zer ezkutatzen den definizio politikoki polit horren atzean: ardurak ardura eta arriskuak arrisku, jaia eta besta gustuko bide zituen gure Txolinek eta, abestiak dioenez, parrandari ez zion uko egin. Ardoa bizki maite omen zuen eta mozkortu ez, baina bai txolindu egiten zela. Izanez ere, hortik omen zetorkion ezizena: Txolin

“Negu gorrian gaudela, heldu zaigu inautea”; eta inauteriarekin batera, Txolinen balentriak gogoratzeko garaia. Ongi pasa gaur gaueko sagardotegian. Kontuz, halere, sagardroga horrekin. Gutxi gasta eta bueltak amari.