25 urte igarota ere

Abenduaren 13a Iruñeko Alde Zaharrean. Asteburua zen, eta ezohiko eguraldi goxoak epeltzen zuen gauerdi pasatu berria. Poteatzen ibiltzeko giro aproposa, eta bitartean, Iberdrolaren egoitzatik gertu, gizon batek eskuartean zeraman lehergailuak eztanda egin zuen behar baino lehen: une horretan bertan hil zen 34 urteko gizasemea, Iruñearen bihotzean, Orreaga etorbidean bertan, Germán Rodríguez zortzi urte lehenago polizia batek hil zuen lekutik hurbil.

Alde Zaharrera albiste tragikoa heldu bezain laster, San Ignazio kaletik hurbildu nintzen Orreaga etorbiderantz. Polizia nazionalak, marroiz jantzitako polizia nazional haiek ikustean, pozik zeudela ematen zuen. Gau horretan berriz ere inoiz usaindu ez dudan kiratsa nabaritu nuen, oraindik gogoan gorderik dudana. Marroiz jantzitako polizia batek joateko agindu zidan, baina orduan heldu zen emakume hura, Sarasate pasealekuan bizi den familia ezagun bateko kidea berau: emakumea bertaratu, poliziarekin hitz egin, eta pozez algaraka hasi zen oihuka, gorpuzkin barreiaturik eta gorpua artean bero zela. Esan zituenak ez ditut gogoratu nahi, baina iltzatuta gelditu zitzaidan gogoan sentitu nuen emakume harenganako nazka, gorrototik harago doan higuina. Polizia nazionalaren irriak emakumearen oihuekin batera hedatu ziren airera.

Laster ikasi nuen hildakoak Juan Carlos Gallardo zuela izena eta Berriozarren bizi zela. Gau hori oso luzea izan zen. Lau lagun atxilotu zituzten; horietako bat, Berriozarko lagun bat, torturatu eta gero handik egun batzuetara aske utzi zuten Gallardoren pisukidea. 

 

Juan Carlos Gallardok Iraultza taldeko kide bat zen, erakunde armatu iraultzaile bateko kidea eta, aldi berean, EMK-ko kidea. Iraultzaren ekintza armatuak lehergailu bidezkoak izan ziren, batez ere langile gatazkekin zerikusia zuten eraikinak eta Estatuaren eraikinak erasotuz, eta baita interes inperialisten aurka. Bizia gizarte kapitalista eraldatzearen alde eman duten guztiek ez al dute merezi gogoratzea, 25 urte igarota ere? Isiltasun batzuk izugarri adierazgarriak dira.

Juan Carlos Gallardok eman zuen bizia oraindik pairatzen ari garen gizarte kapitalista irauli nahian: hori horrela, ez al du lekurik gure Herriaren historia idazteko orduan? Ahanztura selektiboak ez du laguntzen historia osatzen eta ahanzturaren zaku beltzetik atera behar dugu kapitalismoaren kontrako borrokan bizia eman zuten guztien errelatua, errelatu historikoa hainbestetan aipatzen den garai honetan. Gatazkaren biktima guzti-guztiak bilduko dituen eta denon artean jaso behar duen Euskal Memoria osatzeke dago. Ala Gallardoren heriotzaz barre egin zuten miserable horiek kontatzen digutena sinetsiko dugu?

Eguzki kolpea Hildako Guztien Egunean

Heriotza, Bizitzan zehar hamaika aldiz pentsatu ohi dugu egunen batean, aurretiko hainbeste urte, hilabete, aste eta egunen ondoren, txandan-txanan ailegatuko garela geure heriotzaren atarira. Halabeharrezko legea da, onartua eta aurreikusia. Hainbesteraino da onartua eta aurreikusia, ezen irudimenez gozoro uzten baitiogu geure buruari joaten leku horretara, une guztien artean gailenera, non ematen dugun azken hatsa. [...]

Oraindik ere...? Ez dira bi segundo igaro: eguzkia lehengoxe puntu berean da; itzalak ez dira milimetro bat ere luzatu. Bat-batean, bukatu dira etzandako gizonarentzat epe luzerako burubideak: hil zorioan da. Hila. Hila etsi dezake bere burua; jarrera erosoan, hila [...] Hiltzera doa: hotzean, halabeharrean eta ezinbestean, hiltzera doa.

Duela laurogeita hamar urte idatzia da, ozeanoz beste aldean. Horacio Quiroga, agian, ez da Mario Benedetti, Juan Carlos Onetti edo Eduardo Galeano bezain ospetsua. Alegia, ez da beste idazle uruguaitar batzuk bezain ezaguna, ozeaznoz alde honetan bederen. Horacio Quirogarena da, haatik, ipuinlari perfektuaren dekalogo ezaguna, ipuingintzaren inguruka dabilen ororentzat ezinbesteko erreferentzia.

Mario Benedettiz behin edo bitan idatzi dut blog honetan bertan, baita Galeanoz ere. Gaur, azaroaren lehena, ezin egokiagoa iruditu zait Eguzki kolpea ipuin liburutik ateratako pasarte horiek honera ekartzea. Ipuin bilduma horri eman beharri diote Euskadi saria itzulpen txukun-txukuna dela kausa, eta guztiz liburu gomendagarria ipuin literarioa maite duen ororentzat.

Eguzki kolpea irakurtzeko aholkua Hildako Guztien Egunean... Izan ere, azaroaren lehenari Hildako Guztien Eguna deitzen diot nik, santu izan ala ez izan...

Kafearen zapore garratza

Lehengo egunean Garmendin izan gara, Garbiñe Arrieta zenaren baserrian. Garbiñeren errautsak, Uruguatik ekarriak, ondo-ondoak genituen, kutxa itxi batean. Kafea eskaini digute haren ahizpek, amultsuki: “Arrietarrak oso kafezaleak gara” adierazi du Garbiñeren ahizpetako batek, Amasako euskara gozoan. Garbiñeren iloba batek kafea ekarri eta zerbitzatu digu. Kafe hutsa gehienok, baten batek kafe-esnea. "Azukrerik?" "Bai, bat." Kafea ausarki bota didate, basokada eder bat kafe beltza. Kafearen lehen zurrupadarekin atsekabean elkarrekin izatea zeinen ona den sentitu dut, eta familiakoa ez naizen arren, ez naiz arrotz sentitu.. Kafearen zapore gogorrak nire aho-sapaian urteak sentitu gabe neraman zaporea berpiztu du, nire haurtzaroko garai lauso batera eraman nauen zaporea. Kafea bukatu eta Amasako elizara joan gara, xirimiria lagun, uztailaren hasierako arratsalde honetan. Garbiñeri agur esan diogu ahoa ireki gabe. Hitzen ordez malko garratzak mintzo dira.

Iluntzean, etxerako bidean, autoan izan ditugu mintzagai: Urlia agertu dela, Sendia ere agertu dela, baina Berendia ez dela agertu... Mintzagai izan dugu hileta elizkizuna, Garbiñerekin azkenekoz izan ginenean, Xalbadorren bertsoak aritu baikinen kantuan eta Billabonako soinu-jotzaileak melodia hori bera jotzean gogora ekarri digulako Garbiñerekin bazkaldu genuen egun hura. Eta, orobat, kafea izan dugu mintzagai. “Beltza zen, zaporetsua, txikoria zuelako; baina ongi prestatuta, neurri-neurrian...” argitu zidan lagunak. Eta neure buruari galdetzen diot non eta noiz izanen dut horrelako kafe zoragarri bat dastatzeko aukera berriz ere, jakinda ere, segur aski, berriz ere Garbiñe Arrieta zenarekin oroituko naizela.

Deitu erleei

Deitu erleei zabal dezaten Garbiñe Arrieta hil dela, Montevideon, duela egun gutxi batzuk, buruko isuri baten ondorioz.

Deitu erleei zabal dezaten hutsune handia utzi duela Uruguaiko euskal jendearen artean, baita ozeanoz alde honetan ere, Garbiñe ezagutzeko aukera izan genuen guztion bihotzetan.

Deitu erleei zabal dezaten Garbiñek erakutsi zigula elkartasuna, herriarekiko maitasuna eta behartsuen alde lan egitea zer den, hitzetatik harago erakutsi ere.

Deitu erleei zabal dezaten laurogeita hamalauan bera zikintzen saiatu ziren ABC-ko kazetari txakur horietaz, “Purificación” deitu zioten horietaz, irri egiten zuela Garbiñek.

Deitu erleei zabal dezaten Garbiñe bezalako moja bat ezagutzea ohore handia izan dela ni bezalako antiklerikal batentzat, duela gutxi ezagutu nuen arren.

Deitu erleei zabal dezaten, batez ere, emakume zoriontsua izan zela, eta, bizitza gogorra gora behera, zoriontasun hori bazekiela partekatzen, bere inguruan barreiatzen zuela.

Horregatik, deitu erleei zabal ez dezaten tristura, denok gogora dezagun Garbiñe alai, edo kantuan, edo txiste bat kontatzen, edo hizketan, uruguaieraz ala euskaraz, zeren Ameriketan urte asko egonda ere, Garbiñek ez zuen sekula euskara goxo zoragarri hura galdu.

Erleek jakinen dute hori egiten.

Joxan Ormazabal idazlea hil da

Bart, Joxan Ormazabal idazlea hil zen, Zegaman, sorterrian.

Joana da Joxan langilea, Joxan irakaslea, Joxan idazlea, Joxan editorea... baina asko utzi die idatzia euskal gazteei, berrogei liburu baino gehiago utzi ere, belaunaldi oso baten hezkuntzan eragin handia izan dutenak. Ezin ahaztuko ditugu, besteak beste, Kittano, Maripertxenta, Pernando Amezketarra, Lazkao Txiki, Esaera zaharrak, Esaera zaharrak eta txiste berriak, Igarkizunak, Txisteak, Hitzak jostailu… beti ere Elkar argitaletxean. Argitaletxe horretan hasi aitzin ikastolan aritu zen irakasle eta irakaskuntzan jadanik duela urte batzuk hasi ginenok nola ahaztuko dugu, bestalde, Zipriztin sail hura?

Joana da Joxan Ormazabal baina utzi digu bere azken oparia, Ehun ipuin hitz gutxitan, iragan den ostegunean bertan aurkeztua. Ehun istorio, ehun gogoeta, ehun kontakizun; batzuk xelebreak -Sei hitzetan-, beste batzuk xamurrak -Zer naiz ni?-; gehienak ongi biribilduak –Bi ohar-, baten bat triste xamar-Eguzkia eta izarra-, baina beti ere hizkuntzarekin –Purua- eta errealitatearekin –Ingelesez- jolasean.

Heriotza izeneko istorio labur ederra ere utzi digu liburu honetan:

Mutiko bat oso gaixo jarri zen zortzi urte zeuzkala. Klinikan pasa zituen bi hilabete, heriotzaren aurka borrokan. Azkenean heriotzak ihes egin zuen, eta mutikoa sendatu egin zen.
-Nik heriotza hil egin dut –esaten zuen mutikoak harrotasunez.
Baina ez zeukan arrazoirik. Heriotzak bizirik jarraitzen zuen.
Urteak iragan ziren, eta iritsi zen eguna garai bateko mutiko hark laurogeita zazpi urte bete zituena. Eta handik egun asko baino lehen heriotzak hil zuen haur, mutiko, gazte, gizon eta agure izandakoa.

Atsekabean bat eginda, bihoakie senide eta lagunei nire dolumina eta besarkada handi bana.

Txapas gogoan iltzatua

Gogoan dut iltzatua Txapas lankidea hil zeneko albistea heldu zitzaigun egun beltz hura, gaur dela urtebete. Handik hilabetera edo, lantokian hamaiketako berezia prestatu behar izan nuen nire urtebetetzearen karietara, eta lantokiko bilera aretoan elkartu ginenean patata tortilla, ardoa, patea, eta gaztaren inguruan Txapasen itzala gainetik kendu ezinik ibili ginen hamaiketako osoan zehar.

Gogoan dut iltzatua hamaiketako berezi horretako, hiruhilekoaren bukaerako hamarretako berezi horretako, ardo beltza aukeratzeko orduan Obanosko Septemtrion ardoa baztertu nuela; ardo berezi hori aukeratzeko zorian nengoela burura etorri zitzaidan Txapasek berak kontatu zidala Septemtrion ardoa egiteko mahats mordoak banan-banan eta eskuz biltzen dituztela... Septemtrion baztertu nuen, ez bainuen nahi hamaiketako osoan zehar Txapasen itzala izatea ardo trago bakoitzean. Palacio de Monjardin krianza bat hartu nuen, agian ez Septemtrion-en mailakoa, baina ardo beltz on-ona, ene irudikoz. Alferrik, baina. Hamaiketako horretan Palacio de Monjardin botila zabaltzean beste lankide batek bota zuen deblauki: “Txapasek esango lukeen bezala, Palacio de Monjardin: hiru gezurren ardoa; herri hartan ez dago palaziorik, ez dago mendian, eta ez dago jardinik.” Eta egia da; orduan gogoratu nuen Txapasi entzuna niola nik neuk ere kontu xelebre hori. Goiz horretako ardoa ez zitzaidan iruditu beti bezain on-ona; ez zegoen mindua, ez zegoen ozpindua... baina han ez zegoen gure Txapas eta gu ginen minduak.

Gogoan dut iltzatua berarekin lan egin nuen azken eguna, neka-neka eginda zegoela eta ni, txantxetan, zahartrosia izanen zela esaten niola.

Gogoan dut iltzatua ohean zela, Burlatako bere etxean, ikustera joan nintzen azken aldia; liburutto ttipi bat eman nion opari.... eta zeinen gustura egon ginen hitz eta pitz... plazera zen Txapasekin solas egitea, Erdi Aroko kanta ingeles baten itzulpenaz, latinezko atsotitz baten kontura, testu batean koma baten beharraz, edo Miguelico Sanz-en azken xelebrekeriaz. Ze zoriona izan genuen Txapas ezagutzean, lagunok!

Gogoan dut iltzatua Txapas bizirik ikusi nuen azkeneko aldia, gurpil aulkian noraezeko pasieran lagun baten laguntzarekin, eta gogoan dut une horretan pentsatu nuena: Txapas izan denarekin, dedio! Txapas izan denarekin.
Bukatzera noa: hasieran esan dudan bezala, gogoan dut iltzatua Txapas hil zeneko albistea heldu zitzaigun egun beltz hura. Goiz hartan eskela jarri behar geniola-eta, Otamendiren bertso bat bururatu zitzaidan:

Iturria hertsitzen duzunean

ni ez naiz amaitzen

urarekin bizi naiz
berarekin naiz joaten.

Ez dakit asmatu genuen, zeren badakit Txapasek ura baino gustagarriago zuela ardoa, neronek dudan eran; Txapasek esaten zuen bezala, “ardoa, gutxi baina ona!” Nolanahi den ere, egia da Txapasekin lan egitea pribilegio bat izan dela, luxua izan da niretzat, eta harekin bizi eta biziko garela.

Javier Tirapu Flores, Txapas lankidea, irakasleen irakasle eta adiskidea. Haren omenez jaso dezagun kopa, eta egin dezagun topa, ardo gutxi baina on batekin, berari gustatzen zitzaion ardo beltzarekin, Txapasen omenez, berarengandik ikasi nuen eta gogoan iltzatua gelditu zaidan esaldi bat erabiliz; “bere izenean eta gure gizenean!”

Bitxia da, gero! Askoz errazago egin zait lankidearen gaineko ohar hau idaztea, gure aitarena baino...

Nola idatzi norberaren aitaren obituarioa?

Eskuartean daukat “Doluan laguntza izpi batzuk” izeneko liburuttoa. Aita hil zitzaigun ostiralean eta haren errautsak jaso berri ditugu. Tanatorioan hartu dudan liburuan hauxe irakurri dut: “Irakurri eta idatzi, onuragarria da benetan, nola sentitzen zaren benetan zure buruari aitortzeko gauza izan zaitezen.” Izan ere, arrebak esan zidan zerbait idazteko... Baina bi egun igaro eta gero, hauxe baino ez dut lortu:

Labur zurrean hitzekin saiatuko naiz azaltzen jadanik denok dakiguna: jakina baita gure aita gizon xaloa zen, xumea, bihotz onekoa; bi hitzetan esanda, gizon on-ona. Une latz honetan gure atsekabearekin bat egin duzuenoi eskerrik asko etortzeagatik, eta amaren, arrebaren eta hiruron izenean mila esker, bihotz-bihotzez.

Gainera, hitzok esateko unean ez naiz gauza izan deus ere esateko; han gelditu naiz, eserita, zurrun, hotz... Eta liburuttoaren aholkuari jarraiki idazten ari naiz orain; baina ez dakit hobeki sentitzen naizen...