Gerraren kontra, lehen lerroan

Iruñeko Gaztelu plazan, jendaurrean aurkeztu dugu Gerraren aurkako hitzak / Palabras contra la Guerra 2023/2024, aurreko bi urte horietan gerraren aurka egindako ekitaldietan irakurri ziren testu antimilitaristen bilduma, Liburuaren aitzin-solas laburra, hiru ataletan banatuta, jarraian irakurgai.

Hasiera 

Liburu honetan, lagun anitz eta askotarikok idatzi dituzten testu, istorio, olerki eta aldarrikapenak aurkituko dituzu. Ekimen hau ez gaur goizekoa. Urtez urte eta lerroz lerro egin da hogeitaka urte luzez, laurogeita hamalautik. nahi baino urte gehiagoz. Izan ere, paradoxikoa badarik ere, eskuartean duzun liburu hau plazaratzen duen ekimenaren helburua desagertzea litzateke, alegia, urtero gerren kontrako ekimen hau errepikatu behar ez izatea. Gu ere ez gara gaur goizean sortuak, ordea, zeren eta gerrak, izan, badira: Sahara, Palestina, Ukraina, Sudan, Libano, Siria, Somalia, Yemenen... 

Gerra horietan guztietan, NATO eta enparauak leporaino sarturik daude, interes geopolitiko eta ekonomiko inperialistak xede eta helburu dituztelarik. Katixa Agirre idazleak dioenez, “Zer esango dizuet, ba, lagun zahar baten erruz. Kapitalismoa du izena, eta estraktibista abizena”.

Horregatik gerra-hotsak diraueino, gerraren kontrako ahotsak eta hitzak biltzen eta zabaltzen jarraituko dugu hau bezalako liburu baten bidez. Bihotzetik ateratako ahotsak eta hitzak aurkituko dituzu, bihotzetik eta bihotzez izkiriatuak, norbanakoen hizkiak, hitzak eta lerroak, gerraren kontrako lehen lerro metaforikoa hitzez eta ekintzez osatzeko. Gerraren kontrako ahotsak eta bihotzak aurkituko dituzu lehen lerrotik.

Korapilo 

2025eko udaberri honetan bizi dugun nazioarteko egoera ezegonkor eta korapilotsu honen aitzinean, bi aldarrikapen egin nahi ditut, laburzki:

Alde batetik, gobernuei irmoki egiten diet eskaera bat: ordaintzen ditugun zergen euro bakar bat ere ez bideratzeko ez Israelera, ez Marokora, ez Ukrainako gerrara, ez beste inongo gerratara, ezta arma bakar bat gehiago bidaltzeko ere.

Beste aldetik, Europa zaharraren mandatarien ahotan “autonomia estrategikoa” barra-barra dabilelarik, gogora dezagun Hego Euskal Herriko gehiengoak ezetz erran ziola NATOri, ezezko biribila 1986ko martxoaren 12ko erreferendumean. Hori horrela emaitza hori errespetatzeko eta Ipar Atlantikoaren Akordioaren Erakundetik —NATOtik— jalgitzeko egiten dut galde, berandu baino lehen jalgi ere.

Bukaera 

Amaitzeko, baina ez horregatik garrantzi gutxiagokoa, dei egiten dizut, irakurle, gurekin bat egiteko gerren kontrako lehen lerroan. Ene nahimena da, hitzez hitz, lerroz lerro eta orrialdez orrialde, liburu hau goza dezazula nik aitzin-solas hau egiten gozatu dudan adina.

Bestalde, eta espero izatekoa zenez, Palestina izan gaur da testu gehien-gehienen mintzagaia. 

Olerki efrastikoa

 

Olerki efrastikoak adierazpide artistikoak dira, non olerkariak artelan bat abiapuntutzat edo oinarritzat hartuta —dela irudi bat, dela argazki bat, dela eskultura bat ene kasuan bezala—, artelan horren idatzizko deskribapen edo interpretazio bat egiten duen. Poetak beraz, koadro edo beste artefaktu artistiko baten lan osagarri bat egiten du, eta ez du zertan deskribapen hutsa izan; izan ere, artelana pizgarria da, akuilu, eta joko poetikoaren bidez, olerki efrastikoek artelanaren perspektiba ezberdin bat eskaintzen dute jatorrizko artelanari gehigarri bat eransteko, jatorrizko artelana zabaltzeko, orobat, artelanaren eta literaturren arteko uztarri bat sortzen delarik.

Pablo Juarros eskulturgilearen Izenik gabeko eskultura baten olerki efrastiko bat idazteko eskaera jaso eta uhartearraren eskulturaren argazki bat igorri zidan arduradunak, 

Argazkia ikusi eta irudia buruan jiraka-biraka ibili eta gero, hona hemen emaitza: soneto efrastiko bat

Eskulturak enegan pizten du gozamena,

limurtzaile, materiaz sortzen baitu hutsa

eta bizigai bilakatu izarren hautsa,

zizelkari onaren gaitasun nabarmena

Sentsazioa izaten da norberarena

obra berak irudi anitzak darakutsa

harrotzen du ezberdin norberaren errautsa,

baliatuz ukipena eta ikusmena.

Eskulturak iradokitakoa aditu

arnasa hartuta, askatu zure modura

berrasmatzeko behar baita betarik batu.

Sentimenduek sustatzen dute eskultura;

berdin alderantziz eskulturak ere ditu

gozpuzten eta erakusten

Horixe izan da Diversidades / Dibertsitateak erakusketarako ene ekarpema, hogeita bost artelanez eta bertze horrenbertze poemez osatua, Nafarroako Liburutegian maiatzaren 31ra arte ikusgai dagoena eta ekainean Nafarroako Parlamentuan ere egonen dena.

 

 

Andoni Iturrioz jaunari, esker onez

Arg.: Andrea Bella

Apirilaren lehen igandez eta  usadioari jarraiki. Hatsaren Poesia Eguna ospatu dugu Larraldean, Amotze-Senperen dagoen Andoni Iturriotz-en baserri ederrean. Bertan aurkeztu dugu aurtengo liburua, eta bozkarioz erraten ahal dugu XXVII. edizio honetako liburuan olerkari parrasta batek parte hartu duela, 128 egilek guztira, bertze urteetan baino gehiago. Aurkezpen saiora agertutako olerkariak ere, anitzak eta askotarikoak izan gara. Izan ere, Larraldea urte luze hauetan lagun poeta zaharrak berriz elkartzeko eta lagun poeta berriak ezagutzeko parada izan da

Arg.: Urtzi Urkizu

Argazkian ikus dezakezunez, olerkariok bat egin dugu euskararen zapalkuntzari aurre egiteko Baionan deitutako manifestazioarekin, mugaren bi aldetako olerkarion engaiamenduaren adierazgarri.

Haatik, oso litekeena da argazki hori ez errepikatzea, aurtengo hau izan baita, segur aski, Hatsaren Poesian parte hartzen dugunon azken bilkura Larraldean. Bada tenorea, beraz, Andoni Iturriotzi eskertzeko, bihotz-bihotzez eskertu ere, urte hauetan guztietan zehar Larraldearen egoitza eta babesa eskaintzeagatik. 

Horregatik aurtengo bilkuran errezitatu nuen poema ez da aurtengo edizioan argitaratuetako bat,  iazko liburuan agertutako soneto bat baizik, Andoni Iturrioz jaunari, esker onez, izenburu duena:  

Amotze-Senpere auzoan dugu Larralde,

kultur babesleku eta poeten habia

Andoni Iturriotz eskuzabalak utzia

Soneto xume hau egina dut haren alde.

Zuri esker, jauna, dugu biltzeko tokia

muga-gainetik elkartuz Ipar-Hegoalde 

erakusketa-areto, biltoki, sukalde

mugaz gaindiko euskal kulturaren zubia.

Urtero hartzen dugu olerkariok Hatsa 

urterik urte hogeita sei urtez egina  

ibilbide luze, jori eta aberatsa.

 

Iturriotz jaunaren laguntza gabe, ezina

Hatsaren arrakasta harengan ere datza

Eskualdun prestu, emankor eta atsegina.

                                

  Argazkia: Sabin Oregi

Bertzalde, apairua egin genuen eta biziki gustura aritu ginen hitz eta pitz, honetaz eta hartaz, eta kantua irrintzi eta bertsoak ere entzun ziren Larraldean. Atzo ikasi nuen, zuberotar batzuek ardoaren graduaz galdetzeko, zera galdetzen omen dutela: "Zenbat zaldi du ardo horrek?" Harrigarria enetako, erran gabe doa, eta ez dakit ardoaren zaldien edo sagardrogaren (sic) txinparten eraginez, baina denbora luzez bertsotan aritu gabe ere, Rikardo Gonzalez de Durana bertsolariari ihardespen xumea egiten ausartu nintzen, eta idatzi egin dut nonbait jasota geldi dadin.

Bertsotan hasiz gero
dena da hastea
ez da ezinbesteko
gazte izatea
Larraldean badugu
giro ezin hobea
honeraino helduta
hobe da moztea. 

Horra hor, bertsolarri (sic)  honen ausarkeria, bertsolarri bai, larri-larri ibili bainintzen hori osatzeko... eta bai, honeraino helduta hobe da moztea.

                                 

  

Infernuan erre daitezela Rafah-ko sarraskiaren erantzuleak

Thomas Gould Sinn Feineko parlamentariak Dublineko Parlamentuan egin berbaldiak hautsak harrotu ditu, harrotu dituenez.  

Ikusten ditugunean handik etortzen zaizkigun argazkiak, bideoak. telebista-irudiak, eta entzuten ditugunean umeak garrasika. Garrasika!

Israelek gizon, emazte, umeak erre egin ditu, bizirik kiskali ere.  15.000 ume, 45.000 gizon eta emakume! Eta umeak! Sinesgaitza da, zinez...  Gertatzen ari den genozidioa, sinesgaitza. Ume bat bururik gabe... Ume bat bururik gabe! Eta Israelek dio errore bat izan dela. Errore bat? Baina non dago gizatasuna? Non!

Espero dut Netanyahu infernu gorrian erretzea...! Infernuan erretzea bere jeneralekin eta eskuin muturreko gobernukideekin, bai, infernuan kiskali daitezela. Zeren eta gertatzen ari dena ez da soilik apartheid; izugarrikeria bat da, gerra krimena; izugarria; ikaragarria.  

Juduek, historian zehar  hamarkadatan izugarrikeriak jasan dituzten horiek beraiek nola uzten diote, euren Gobernuari, horrelako ekintza izugarriak egiten eta zuritzen beste gizaki batzuei. Gizakiak, bai; baina Netanyahuren begietan palestinarrak ez dira gizakiak. Baina gaur eta hemen, Irlandako Herriak dio: Palestina izan, badela. Israelen lotsarako! Lotsagarria baita egiten ari direna eta sekula ez da ahantzia izanen!

Gaur Berriozarren egin dugun Palestinaren aldeko kale agerraldian, Thomas Gould-en hitzok entzuteko parada izan dugu. 

Txolinen abestia

Txolin gerrillaria

Txolin gerrillaria dugu Berriozarko inauterietako protagonista nagusia, eta Ezkabaren magalean berriz ere ibiliko da laster, urtero bezala, Artikatik Berriozarrerako bidean; aurten, gaur zortzi, hilaren azken egunaren iluntzean. Inauteri-festa, dantza, bozkario eta kanta... Txolin gerrillaria nor eta zer izan zen, blog honetan bertan aurki dezake irakurle jakin-goseak. Halaber, bada oraino Txolinen kanta ez dakienik, Berriozarren bizi bada ere... Hori horrela, kanta zoragarri hau hemen duzu... Astebete, buruz ikas dezazun 

Txolinen kanta

Negu gorrian gaudela, 

heldu zaigu inautea

kaixatik atera behar

zure mozorroa

Aitzaki ona dugu, ba!

giro onean omenduz

Txolin gerrilaria

gizon ausartia

Dantza zazu Txolin, gerrilaria

dantza Txolin, arin, 

parrandari ez egin uko

uzkur zazu Txolin, frantses minutuko

zertarako duzu hainbeste trabuko (birritan)

Artikako alkatea

gizon sutsu txit prestua 

frantsesen kontrarioa

jo ta ke burrukan

Euskaldun zintzoa bera

arma biren jabea

trabukoa eta euskara

gerri eta mihian

Dantza zazu Txolin, gerrilaria

dantza Txolin, arin, 

parrandari ez egin uko

uzkur zazu Txolin, frantses minutuko

zertarako duzu hainbeste trabuko (birritan)

Alkatearentzat euskara

txoriak airea bezala

zer eginen zenuke zuk

airerik gabean

Orduan egin zuena

denok dugu buruan

zer eginen Txolinek

gaur egungo honetan

Dantza zazu Txolin, gerrilaria

dantza Txolin, arin, 

parrandari ez egin uko

uzkur zazu Txolin, frantses minutuko

zertarako duzu hainbeste trabuko (birritan)

Garaian garaikoa 

Iragan den mendearen laurogeigarren hamarkadan sortutako kanta da, Berriozarko Euskaltegiaren inguruan, eta artean Euskaltzaindiaren hainbat kontu lexiko eta beste finkatu gabe zeuden (kaixa*, kaxa; aitzaki*, aitzakia; zazu*, ezazu; burrukan*, borrokan; gerrilaria* gerrillaria, ihauteria* hitz bera, Iparraldean erabiltzen dena...), Baina nago hobe dela jatorrizkoari eustea, dagoen-dagoenean utzita, finean, kantatzeko eta abesteko izanik, ahozkoan guztiz ohikoak diren hutsegiteak direlako, bere garaiko abestia izaki.   

Garaian garaikoa dela, bistan da; erreparatu garai horretako pegatinari: itzuli-mingururik gabeko mezua, freskoa, bizia, zuzentasun politiko arrastorik ere ez duena... eta horregatik, hain zuzen ere, oso ona eta guztiz arrakastatsua, eta  kontestu historiko eta politikorik gabe guztiz ulertzen ez dena. Bidenabar, inork gogoratzen al du zer zer E.K.B,?

1989ko inauterietako eranskailua