Gazako Olibondoetan

 

Noraezean dabilen mundu baten hondakinen artean
kondenatuta nago urrats bakoitzean.
arimaren une bakoitzean.
Hitzak bilatzen ditudanean,
malko ukiezinak aurkitzen ditut,
goizez esnatzean,
eguzki-izpien artean

hezetasuna altxatzen denean,
ume bat hondakinen artetik ari da irteten
parke baten bila
beste batzuek alfonbren artean hitz egiten dute
irribarre egin eta badoaz.

Nork etengo du bonben burrunba?
Nork ereingo ditu loreak holokausto hau amaitu dadin?
Aski dugu gorrotozko irribarrez
bizitzaren suntsipenaz.

Malkoek ez dute etenik
haur bakoitzarekin, adineko bakoitzarekin
bizitza hautsi bat hiri fantasma batean
egunero hiltzen den kanpamendu bat.

Eraman zuen gorrotoa,
zuen armak
urrundu zaitezte zeru izartsuan
utzi euriari hodei bakoitzean itzultzen.

Han, Gazako olibondoetan
ume baten irribarrea sortuko da berriz.

 Saharako poeta Ali Salem Iselmu-ren olerkia

Harria + Ura + Tinta erakusketa Larraldean

 Larraldean, Senpere-Amotzen, Maite Ramosen Erromanikoaren Printzak —Harria + Ura + Tinta— margo-erakusketa atzo arte izan zen ikusgai.  Maite Ramos Iruñean sortua da.  aspaldi handitik Berriozarko bizilaguna izanagatik. Margolari autodidakta da eta bestelako erakusketa hau bera lehendik ere egin Iruñeko Plazaran izan zen. Nafarroa Garaiko eliz eta baseliza erromanikoetan atzemandako zirrararen eraginez, irudi bilduma eder bat, hamalau arte-lanez osatua, izan du erakusgai. 

Azken urteotan anitz zabaltzen ari den Arte Erromanikoa ohikoa ez den beste era batez erakusten du Maitek bere margoen bidez. XI, XII eta XIII. mendeko hainbat eraikin erromanikoren ikuspegi orokorrak irudikatu ordez, eraikinen zehaztasunetan jartzen du arreta, zirrara sortzen zaion elementu jakin batean edo bitan, eta ur-margo eta tintaren teknika nahasketaren bidez erakusten digu. Haren begien arreta, beraz, harrizko elementuak tintaz biziberritzen ditu, kolore interpretazio librea eginda, tinta harriari erantsiz bolumen-itxura harrigarriak lortuta; bestela esanda, arte erromanikoaren gaineko interpretazio arrunt pertsonala bat emanda.

Hori horrela, irudi bilduma zirraragarria izan dugu ikusgai Larraldean, ura, harria eta tinta Maiteren begien eta eskuen bidez uztarturik, Nafarroa Garaiko Artaitz, Zolina, Eusa, Gergitiain eta beste hainbat herritako elizetan antzemandako zirrara besteoi ere transmititu digularik.

Gaztelania, denok ulertzen dugun hizkuntza hori

Hegoaldeko euskaldunok pairatu behar izaten dugun topiko engainagarria: gaztelania denok ulertzen dugun hizkuntza denez, geurea utz bazterrean dezagun eta har dezagun, besoak zabalik hartu ere, gaztelania zoragarri hori.

Zoragarria da gaztelania, ez dut ukatzen, baina batzuetan gaztelania zoratzeko moduko mordoilo bat da. Alegia, zoragarria, baina ez ederra edo liluragarria den adieran... Haatik, zoragarria, zoratzeko moduko mordoiloa delako. Horren adibide, etxera ekarri eta nork bere kasa montatu behar duen, "do-it-yourself" motako, altzari baten honako etiketa hau:

Bitxia bada ere, euskara baztertzeko eskatzen diguten erdaldunek ez dute, oro har, kezkarik ttipiena erakusten gaztelaniaren kalitatea dela eta.

Etiketa euskaraz egon izan balitz, erdaldun elebakar zenbaitek protesta sutsua eginen zuketen, eta gaztelaniaz, —denok ulertzen omen dugun hizkuntzaz—, fite jartzeko aldarrikatuko lukete. Etiketa horretako gaztelania negargarri horren kontrako salaketarik egiteko lana nehork ez du bere gain hartuko, segur.

Itzulpena baino itzalpena da, testua izatera heltzen ez den hitz-hurrenkera zentzugabea, xede komunikatiboa betetzen ez duen hitz errenkada korapilotsua, altzaria montatzen laguntzen ez duen instrukzio-ohar ahalkegarria. Ohar hori itzultzaile automatiko batek eginda eta gainbegiratu edo zuzendu gabe ontzat emana, hain segur... Negarra begian eta haserrea buruan sortzen duena nigan...

Baina ez dut uste Hegoaldeko erdaldun elebakar batek altzari enpresa handi horri kexa-eskutitz bat bidaltzeko lanik hartu(ko) duenik... Izan ere, erdaldunek lanpetuegi daude euskaldunoi botatzen euren betiko erretolika gogaikarria. Kontua da, noiz arte jarraituko dugu euskaldunok erdaldun elebakarren apoak irensten? 

Oporraldia brikolajea egiteko profitatzea ez da oso ideia ona izan...

Gerren kontrako hitzak: Ernest Hemingway-ren poema bat

 

Armada guztiak berdinak dira

Publizitatea fama da

Artilleriak betiko zarata zaharra sortzen du

Adorea, mutilei egozten zaien ezaugarria

Soldadu zahar guztiek begi abailduak dauzkate

Borrokalari zahar guztiek betiko gezur zaharrak entzuten dituzte

Gorpuak euliz estaliak beti

Ernest Hemingway duela mende bat ibili zen Iruñean barna, artean gazte eta lerdena zelarik. Haatik, ordurako ezagutzen zituen gerraren ankerkeria eta doilorkeria zitalak, Lehen Munduko Gerran ibilia baitzen anbulantzia gidari Italiaren eta Austriaren arteko mugan.  Parisen idatzitako poema bat dugu, poema antimilitarista eta konprometitua, normalean erakusten ohi duten Hemingway-ren gaineko estereotipoarekin zerikusirik ez duena.  

Iruñeko Gaztelu plazan eta Liburu Azokaren haritik, poema hori irakurri dut, hemendik eta Sanferminak bitarte Hemingway-ri buruz entzunen ditugun topikoetan aurkituko ez dugun beste Hemingway baten adierazgarri.   

Maitasuna Itsas Zuriko hirian

Maiatz honetan Ali Salem Iselmu idazle sahararraren lehen eleberriaren aurkezpena egin da Iruñeko Geltoki-n: Amor en la Villa del Mar Blanco —Maitasuna Itsas Zuriko hirian—. Ali Salem lagunak istorio luze bat idatzi nahi izan du betidanik, non poeta den pertsonaia batek paisaiari, mendiei eta euriari egiten dien gorazarre. Pertsonaia zuhur eta bikain hori Omar Uld Musa da, nomada-talde bateko burua. Omar Uld Musa poeta zaharrak zuhaitzak, dunak eta harea ederki ezagutzen ditu eta espiritu askea da; soilik dago lotuta basamortuaren mugagabetasunari.

Omar Uld Musaren historia saharar anitzen historia ere bada, zeren nomada izanik, mendebalderantz abiatu  behar izan ziren bizirik jarraitzeko, eta Beruagatik Itsaso Zurirako bide luzean zehar, gauez, urruneko ahotsen xuxurla izan zuen gidari. Itsas Zuriko hirian elkartu ziren, alde batetik, artzain nomadak, itsasoa ikustean harriturik; beste aldetik, arrantzaleak  ere harrituta, zeren ez dituzte haima beltzak eta dromedarioak ezagutzen. Haimen kanpamentuak Itsas Zuriko hiriari begira ezarri eta handik aurrera bi herriren arteko topaketa bat sortzen da, bizitza bera ulertzeko bi ikuskeren topaketa. 

Baina Marokoren okupazioak ihes egitera behartuta, Mahfud eta Fatimetu aitona-amonak hartu behar izan zuten aterbe berea ez den lurraldean, Arjeliaren mendebaldean, goi-lautada harritsuan, hamadan, beste milaka sahararren gisara.  Haatik, Ali Salemen lerroei ez darie porrotik, nahiz eta Beruagako kanpamentu errauts bihurtu, sahararren patu tragikoaren adierazgarri. Poeta zaharrak lerro bakoitzean gogoratzen dituen alfonbrak, esterak, katiluak, teontziak eta jaimak Beruagako hondarretan kiskalita gelditu ziren Marokoko hegazkinen suaren azpian. Nolanahi, putzu zuriak ere bertan dirau, Omar Uld Musatarren beste belaunaldi berri baten zain.

Omar Uld Musa zaharraren ondorengo gehienak, errefuxiatu izatera kondenatuta, oraino bizi dira hamadan. Batzuk, Salma eta Ahmedu kasurako, Itsaso Zuriko hirian gelditu ziren, lurralde okupatuan. Beste saharar gutxi batzuk, Sidi kasurako, tontor elurtu eta pagoz beteriko mendien lurraldeetan Naiara bikotekidearekin. 

Ali Salem Iselmuren eleberri labur honetako orrialdeei darien oinazea eta heriotza Saharako Herrirena da; usu, saharrarak herabe agertzen dira euren miseriak eta norberaren kontu latzak kontatzeko; beti bada gehiago sufritu duen beste familiarik, pairamen bortitzagoa jasan duen beste lagunik. Deserriak eta ihesaldiek bideratzen dituzte dute nobela honetako pertsonaien urratsak.

Amor en la Villa del Mar Blanco —Maitasuna Itsas Zuriko hirian— lau atalez osatutako eleberri bat da, eta bertan bizitzak samina, suntsipena eta heriotza gainditzen ditu, zeren eta Beruagako kanpamentua bizirik dago: Sidi eta Naiararen oroimenean bizi ere, Itsaso Zuriko hirira itzultzeko eta hainbat belaunaldiren bitartez familia baten historia berreskuratzeko ahaleginetan bizi ere.

Maitasuna Itsaso Zuriko hirian, herrimin, 

goibeltasun eta itxaropenez beteriko nobela laburra.