Duintasuna, Koronabirusaren aurkako txertoa

Izua, izu-laborria zabaltzen ari da dendetan, geltokietan eta parkeetan. Autoak, aparkaturik; tabernak, itxirik. Alta, koronabirusak barreiatzen darrai. Ez Estatu Batuen eta Mexikoren arteko murruak, ez Ceutako eta Melillako hesiek, ez Zisjordaniako murruak, ez Mendebaldeko Sahara erdibitzen duen lotsaren murruak ez dute eragotzi birusaren hedapen azkarra. Segurtasun Kontseiluko nazio boteretsuenek soilik duten beto-eskubideak ere ezin izan dio aurre egin gaixotasun horri.

Planeta osoan zehar barreiatzen den birus berbera borrokatzen dute nazio txiroek. Dendak hutsik daude eta botika-dendetan, aho-maskarik ez; bitartean, Siriako errefuxiatuak truke-txanpon baten gisa baliatzen dituzte herrialde zenbaitetan. Goseak eta hotzak hilko ditu errefuxiatuak, euren patuaz inor arduratzen ez delarik.

Salba ditzagun enpresa txiki eta ertainak, indar dezagun oinarria eta eska dezagun kreditu-lerro bat familiei laguntzeko. Nago ez ote zaizkigun ahaztu Irak, Libia, Yemen eta Siria-ko gerlak. Gatazka hauetan zenbat hildako eragin dituzte armek, ni umea nintzela Mendebaldeko Saharako gatazkan ikusi nuen gisan.

Beto eskubidearen eta arma-salmenten nazio horiek beraiek dardarka daude koronabirusa dela kausa. Dabiden mendekua da, Goliat-en aurkakoa, Mediterraneoan errefuxiatuak hiltzen eta mugako patruilek ontzi hauskorrak bultzatzen dituztelarik

Gizateria gaixorik dago, gerla-errefuxiatuak hiltzen uzten diren unetik bertatik gaixorik, eta gaixotasun hori koronabirusa baino kutsakorragoa da.

Okindegiaren aurrean ilara osatzen dugu, elkarrengandik metro eta erdira gaudelarik ez kutsatzearren. Okinak dirua erabili ordez kreditu-txartela baliatzeko aholkatzen du, birusa diruaren bidez barreiatzen omen delako. Diru hitza entzunda, gogora datozkit Mendebaldeko Saharako Dajla hirian aitona zenak emandako pezetak, goxokiak erosteko ematen zizkidan pezeta zaharrak, zera erraten zidalarik: «Bertze umeei ere eman, bai? Ez itzak goxoki guztiak hik bakarrik jan!».

Kreditu-txartelak ez, baina gaixotasun larriko pertsonak hilko dira koronabirusa dela kausa.

Etxean eserita nagoela, edalontzi bat hartu eta limoi ura, oliba olioa eta ezti pixka bat isuri dut. Dokumental bat ikusten ari naiz, eta protagonistak tuaregak, Tenere basamortua zeharkatzen ari direnak. Aurpegia estalirik eta dromedarioak lagun, oinez doaz basamortuan zehar, Bilma oasi txikiraino artoa, artatxikia eta piper lehorra eramateko. Gero, datila eta gatza eramanen Agadez oasira.

Ibilaldi luzean zehar gidari bat dute, haizeak jotzen duenean hondar-aleak irakurtzen dakien gidaria. Bidea ezagutzen du, aitak eta aitonak ere lehenago egin zuten bide bera baita, eta karabana haren atzetik doa. Gidaria nagusia ere bada, eta ura zentzuz banatzeaz arduratzen da, eta ausart doa oinez, arrakastaren ala porrotaren menpe tuaregak —herri eta komunitate gisa— daudela jakitun. Oasiaren palmondoak urrundik antzematen dituela, taldetik baztertu, eskuak zeruari zabaldu eta bidaia luzea bukatzea eskertzen du.

Egun, arriskua irakurtzen eta beldurra uxatzen dakien norbaiten beharrean gaude, zeinak bide segurutik eramanen gaituen, Tenere basamortuko tuaregen gidariak egiten duen eran.

Onik irtengo gara, hitzaren jabe gara eta, idazketaren eta zenbakien jabe gara eta. Ez ditzagun errefuxiatuak ahantzi, gaixorik daudenak, agureak eta atsoak, etxerik gabekoak, eta ez dezagun ahantzi ospitaleetan apokalipsi unibertsal hau borrokatzen duten gizon-emakumeak Historia egiten ari direla.

Utzi diezaiogun hesiak eta murruak eraikitzeari, eta egin dezagun gerren, pobreziaren eta koronabirusaren aurkako txerto unibertsal bat. Ikas dezagun ongi lezioa. Izan dadila duintasuna gaixotasun honen aurkako txertoa.

Ali Salem Iselmu idazle sahararraren artikulua, euskarara ekarria.

Edmundo Gómez Mango, lehen urteurrena (1940-2019)

                               

Duela urtebete, gaurko egunez, Parisen hila. Uruguaiko irakasle, psikoanalista eta itzultzailea. Diktadura garaian erbestean egon zen, Parisen, eta bertan psikoanalista ospetsua bihurtu zen, psikiatria, giza eskubide eta literaturan aditua zelarik. Hainbat aldizkaritako kolaboratzailea, besteak beste, BRECHA-koa

Irakasle aritu zen zen IPAn, Instituto de Profesores Artigas-en eta bere ikasle izandako batek horrela gogoratzen du: “Beste Uruguai bat zen, ez gaurkoa, literaturan, gure irakasle-praktikan eta gure intelektual-jardueran konfiantza eta indar gehiago geneukan gaur baino; Edmundo, gu baino pixka bat zaharragoa baina ez askoz zaharragoa, indar horren iturria zen guretzat.”

Uruguaiko diktadura garaian, Edmundo Gómezek, beste anitzek egin zuten eran, erbesterako bidea hartu behar izan zuen, noiz eta 1976an,  nora eta Pariserat. Bertan Psikoanalisten Frantziako Elkarteko burua izan zen, baina ez zuen ahantzi ez Uruguai, ez literatura. Hartara, Juan Gelman-en inguruko liburu bat idatzi zuen, Sobre la poesía de Juan Gelman: el llamado de los desaparecidos, Juan Gelmanen poesiaz: desagertuen deia. (Calicanto argitaletxea, 2014)

J B Pontalis psikoanalistarekin batera, 2012an idatzi zuen Freud con los escritores (Buenos Aires, Nueva Visión, 2014). Sarreran, hauxe idatzi zuen:

“Azken finean, psikoanalisiak eta literaturak ez al dute xede bera? Alegia, biek ez al dute  giza arimaren konplexutasuna islatzea, giza arimaren izaera gatazkatsua, aztoratzailea, iluna  agerian uztea helburu?”                                                                

Itzultzaile ere aritu zen, eta frantsesetik Baudelaire-ren Las flores del mal  (Ediciones de la Banda Oriental) liburu kanonikoa itzuli zuen,

Artikulugilea ere bazen, eta politikaren munduko pertsonaiez eta gaiez hainbat artikulu idatzi eta argitara eman zuen, bai Papeles de Montevideo-n, bai Uruguaiko Liburutegi Nazionalaren aldizkarian, bai Frantziako Elkarte Psikoanalitikoaren aldizkarian, bai Brecha-n. Artikulu horietan guztietan literaturatik psikoanalisirat egiten du jauzi bien arteko lengoaia komun bat aurkitu izan balu bezala; ez du behartzen literaturaren kanpoko ikuspegi batetik begiratzera, bi esparruak, psikoanalisia eta literatura hartzeko gai den lengoaia batu baten ikuspegitik baizik. Haren saiakeretan agertzen diren gaiak, honakook: atzerria, herri-mina, galera, desagerketa... Exiliatua izan zenez, berea bezalako egoeretan zeuden beste batzuk ulertzeko gauza zen; era berean, muga-mugako egoeratan zeudenak ulertzeko gai ere bazen. Izan ere, Edmundo Gómez Mangoren testuak irakurri ahala horixe da hartzen duzun sentsazioa, alegia, idatzi ahala ikasten ari zelako sentsazioa, duela hamar urte Hendaian idatzi zuen eta Zurgai aldizkarian argitaratutako artikulu batean, oso nabarmena egin zaidana.