2017-10-20

Surik gabeko etxea

“Surik gabeko etxea, gorputz odolgabea” 
Zuhur-hitza.



Iruñetik ez da sobera urrun gurelocus amenus’, gure ama zenaren baserria, Maienea: Olaldea, Orotz-Beteluren auzoa, Artzibarren, Aezkoarekin muga-mugan, Pirineo aurreko atari haritzaz eta pagoz betean.

Mendien arteko ordokian, Olaldeako elizaren inguruan, etxe txiki batzuk hurrenez hurren elkarri atxikiak, eta beste baserri zahar apain batzuk errepide nagusiaren eta bakarraren alde banatan. Han-hemenka etxe ederrak, hutsik egoten direnak asteburu eta oporraldietan izan ezik; beheko sua lauzpabost etxetan baizik ez da egoten pizturik neguko egun luzeetan.

Gure baserria bazter batean egonik, ez dugu harreman handirik izaten beste auzokideekin, ezpada guretik gertu dagoen baserrikoekin, errepide ondoko Luisena, gure ama zenaren ahaide urruna. Mendiaren magalean, gure baserria bezalakobertze baserri batzuk mendi maldetan barreiatuak, besteak beste, gure auzokoa, guretik hurbilen dagoena, Gabutxoena, mutilzahar bat bakar-bakarrik bizi den baserri zaharra; aspaldi hondatu zitzaion tximinia, eta harrezkero gizona estufa baten ondo-ondoan ematen omen ditu egunak eta gauak, beheko sua erabili ezinik. Jadanik ez dut gogoan noiz izan zen etxe horretako tximiniari kea zeriola ikusi nuen azkenekoa... badira urteak! Gurean, ama zendu zenetik, arreba eta biok ia-ia astebururo etorri ohi gara, gaur goizean bezala.



Larunbat goiza da eta Iruñetik heldu berriak garelarik, beheko sua piztea dugu lehen eginkizun. baserriko txininiatik ateratzen den kea ikustea pozgarria da. Pikuondo zaharra moztu genuenean epaitza egin eta adarrak eta adaskak bildu genituen; adaska lehortu horiek prest izaten ditut sua pizteko eta tximinia hotzak laster hartzen du suaren berotasuna, eta kea hasten da goitiko bidea egiten; ez beti, batzuetan kostatu egiten zaio, eta sukaldea kez bete, haizeak nondik jotzen duen. Izan ere, hego-haizeak jotzen duenean, beti kez betetzen zaigu sukaldea, eginak egin eta esanak esan... Gure ama zenak zioenez, “haize hegoa, haize eroa” Zorionez, behin arnasa hartuta, sugarrak indartzen direlarik, sukaldea, baserriaren muina, hasten da biziberritzen. Zizeiluan esari ohi naiz tarte batez, sua zaintzeko aitzakiarekin. Maite dut suari begira egotea, keak laratzetik goiti egiten duelarik.



Suari beha
hegan doakit gogoa 
erre gaberik.



2017-10-10

Haiku euskaraz: panorama laburra


Iragan den asteburuan haikuari buruzko topaketa izan zen Iruñeko Yamagutxi liburutegi publikoan, Haikunversaciones taldeak antolatua. Hemen egin den lehen biltzarra izan da, lehenagotik beste lau egin diren arren Estatu Espainolean. Hiru egunetan zehar, haikuzale eta haikugile askotxo bildu ginen eta asko ikasi genuen elkarrengandik.

Niri egokitu zitzaidan euskaraz idazten den haikuari buruzko hitzaldi bat ematea; erdaraz egin nuen arren, euskaraz idatzi nuen eta hemen duzue... Behingoagatik bederen, euskarazko bertsioa erdarazko baino lehenago!

2017-10-04

XXI. mendeko Che


Ernesto Che Guevara Boliviako oihanean erail zutenetik 50 urte beteko dira bortz egunen buruan,  urriaren 9an. Haren gaineko hitzak eta iritziak entzungo ditugu egunotan, baina segur aski inork gutxik eginen dio erreferentzia duela urtebete Iñaki Gil de San Vicentek idatzitako El Che del siglo XXI liburuari. Caracaseko Trinchera argitaletxearen eskutik.
Liburuaren asmo dibulgatzailea guztiz txalogarria da, zeren eta egileak dioenez, alfabetatzea, —zentzu zabalean eta ez zurrunean ukerturik— gaur egun duela mende erdia baino zailagoa da, baina baita are beharrezkoagoa ere. Izan ere, alfabetatzea, egun, ez da bakarrik irakurtzen eta idazten irakastea; egun, kritikoki pentsatzen irakatsi behar dugu, non eta dogmaz eta irrazionalismoz betetako gizarte batean, zatata mediatikoaren erdian, manipulazio subliminala eta inkonszientea nagusi delarik, Gainera, egun, informazio —eta desinformazio— zientifiko eta teknikoaren zama askoz konplexuagoa da duela 50 urte baino. Egun, analfabetismo funtzionala handiagoa da duela mende erdia baino.
Nekez laburbil daiteke guztiz gomendagarria den liburu hori lerro xume hauetan, baina Che Guevararen beraren bi aipamen zehatz azpimarratu nahi dut, biak ala biak, gaurkotasun handikoak gaur egun ere, ene ustez bederen.
Che Guevarak hauxe dio militanteaz: "Militanteak argitasun politikoa izan behar du. Argitasun politikoak ez du esan nahi Iraultzaren proposamen ororekin baldintzarik gabeko adostasunik izan behar duenik, baizik sustengu arrazoitua eduki behar duela, neke handiak jasateko gauza izan behar dela, eta, batez ere, analisirako gaitasun dialektiko handia eduki behar duela, ekarpenak etengabe egiteko, maila orotan, bai teorikoki, baita praktika iraultzailean ere".


Eta hauxe koadro politikoaz: Koadro politikoa, beraz, sortzailea da, goi mailako buruzagia, maila politiko oneko teknikaria, eta kapaza izan behar da produzio sektore bat aurrera eramateko edo jendartean zuzendaritza garatzeko bere postu politikotik, dialektikoki arrazoituz.


Dialektikoki ulertu behar dira Guevararen testuak, tokian tokiko eta uneak uneko baldintzen arabera egokituz, bai, baina XXI. mende ere badute funts iraultzaile itzela. Izan ere, horregatik hain zuzen prentsa burgesak 50 urte daramatza Che Guevara-ren obra laidoztatzen; egunotan ere, bereak eta bi irakurri eta entzunen ditugu Cheren irudia eta ekarpen iraultzailea higatzearren. Zorionez, Che Guevarak ekarpen teoriko-praktikoa itzelak zarata mediatiko burgesa estaltzeko gaitasuna du. Alta, ene irudikoz Guevararen egindakoak eta idatzitakoak ez dira aski ezagunak, eta gure esku dago gehiago irakurtzea, aztertzea, euskaratzea, eztabaidatzea eta praktikara eramatea, teoria eta praktika uztarri berean joanik, elkarren eskutik, mundu hobe baten alde ari garen guztion onerako.


Izan ere, Che duela 50 urte erail zuten, baina haren irakaspenek bizirik diraute. Berak irakatsi zigun militantea zaildu, gogortu behar dela, beti ere xamurtasuna galdu gabe; eta internazionalismoaren orinarria, alegia zapalkuntza borrokatu behar dela, injustizia non-nahi delarik ere. Horregatik eta elkartasuna herrien arteko xamurtasuna delako, herriak tinko! Bartzelonako kale batean aspaldi irakurri nuen: “La solidaritat es una flama que no s'extingeix”.
Askapena erakunde internazionalistak 30 urte betetzen dituela ospatuko du Berriozarren larunbat honetan, eta egitarauaren ekitaldirik behinena Ernesto Che Guevarari egin beharreko omenaldia da: ezinbesteko hitzordua.