2008-10-16

Hitzen aroztegian

Post interesgarri bat irakurri dut duela gutxi GoiHataren blogean: El forjador de palabras. El traductor

Artikulu horretan arotzaren eta itzultzailearen arteko analogia garatzen da. Testu polita da, nik kontu batzuk zehaztuko nituzkeen arren.


Ene irudikoz, arotzaren jarduna idazlearenarekin parekatu daiteke, ez soilik
itzultzailearen jardunarekin.


Bestalde, testu bat egiteko, ezpata bat bezain zorrotza den testua, ez idazlea, ez arotza, ez dira zerotik abiatzen; badute atzean sostengu baten tradizioa eta kultur ondasuna, badute eskarmentua -afizioz hartua edo ofizioz ikasia- eta, badituzte oinarria hartzeko ereduak.


Hasteko, mailua -edota arotzak idazluma- hartu aitzin, bezeroarengan, hartzailearengan, pentsatu behar da, eta produktua norentzat den kontuan hartuta, ideiak zehazten hasiko da, eta behar dituen tresnak antolatzen; sutegia piztu; ikatza, ura eta beste hainbat tresna prestatu beharko ditu. Zeren "nolako hartzailea, halako ezpata": batzuentzako egin beharko ditut kobre-altzairuzko testu gorriak, beste batzuentzat kobalto-altzairuzko testu erakargarriak, eta beste batzuentzat karbono-altzairu arruntak. Baina, egon, badira manganeso-altzairu, nikel-altzairu, bessemer-altzairu eta beste hainbat testu mota.


Orduan, eta ez lehenago, burdina berotu eta hasiko da zirriborroak egiten, lehen mailukadak ematen... baina ez edonola! Ideiak antolatu behar dira; ideia bakoitza pasarte batean, eta ideiak hurrenkeran behar dira eman; aroztegian ere atalez atal egin behar dira lanak. Burdina gorri dagoenean jo behar da, atsotitzak agintzen digun gisan, baina kolpe zehatzak emanda, gozo, leun, arin -baina ez arinkeriaz-; kolpe kopurua ere, neurrian; izan ere, kolpe gehiegi emanez gero, hitz gehiegi, hartzailea aspertuko dugu...


Burdina gori-gori dagoenean hasiko da itxura hartzen, baina beti behar da denbora burdinak behar duen berotasuna har dezan... Era berean, testu on batek ere denbora behar du: Azkar eta ondo, usoak hegan, hil berri den Gotzon Garate-ren Atsotitzak bildumako beste esaera zahar baliatuta. Eta, halere, azken puntua jarrita ere, lana ez dago bukatua; azken kolpea eman eta gero, beti geldituko zaigu hirugarren fase bat.


Egin dugun objektua, artefaktu komunikatiboa, berrikusi eta okerrak zuzentzeko ordua heldu da; izan ere, ezpata zorrotza egin nahi dugu, irakurlea gustura uzteko modukoa, bezeroa asebeterik utziko duena. Orduan helduko da ikatz-hautsa gehitzeko ordua, testua aberasteko ordua, burdina altzairu bihurtuko bada. Gure testua aztertu eta hutsak kentzeko unea, ezpata zorrotz-zorrotz utziko badugu.


Eta bezeroari eman aitzin, ezpata probatuko dugu, ea uste bezain zorrotza den; testua probatu eta eraginkorra dela frogatuko dugu: Dzast! Alafede! Zinez, hitza ezpata bezain zorrotza izan daiteke. Irakurri dudan testua ona zen, gramatikalki zuzena ez ezik, ongi antolatua ere; eta aberatsa, dirdiratsua. Arotzaren trebezian datza sekretua. Baina nork ezagutzen ditu arotzaren sekretuak? Nork dauka sorgin-harria? Nor da filosofoen harriaren jabe?



Lagunok!
Ez denaren bila ez abia; sorgin-harririk ez da. Inor ez da arotza edo idazlea jaio; idazten ikasi egiten da. Sekretu bat eta bakarra ez dago; arotzak jarraibide batzuk ikasi zituen maisuarengandik, gaur egun zientzia eta teknikak ikasten diren legez; idaztea ikasi eta landu behar den zerbait da. Juan Garzia Garmendiak duela zortzi urte idatzi zigun Administrazioa Euskaraz aldizkariaren 30. zenbakian: "Idaztea ikasi eta landu behar den zerbait da"


Denok ez gara inoiz izanen goi-mailako arotza edota idazle; kontua da ezpata bat, edo lantza bat, edo gezi bat egiten ikastea. Arte-lana eta teknika uztartzen dira aroztegian eta idaztegian.



Vale bene

2008-10-15

Poesia joan-etorrian (I)

Hilean behin, poema xume bat irakurtzeko asmoa dut Euskalerria Irratian, Arratsalde.on saioan. Hileroko hirugarren asteazkenean, 17:30ean, emititzen dute. Jarraian duzu poema eta, entzun nahi izanez gero, behera kargatzeko aukera daukazu mp3 formatuan.


Azken hiru asteotan nire bizibideak goia jo du,
zure gorputzaren usnan lurrunak azpiratu ninduenetik.
Esadazu nola beste gizaseme xaloek ez duten atzeman.
Berrogeitaka urteren bueltan zaharregia estrata bihurrietan ibiltzeko
zuri begira kontent naiz billabesako bidaia eternalean,
ezen, harrezkero, zure begiradari helduta joaten naiz bizitzaren busean.

Azken hiru egunotan zeinen gaitza zaidan ilaran,
zu zakartzan busaren esperoan -eta desesperoan- egotea.
Zure gibelean hitz totelak jalgitzeko abiatu naiz hirutan,
eta hiruretan hirurak erdibidean geratzeko kondenatua;
zertarako abiatu, hitz ulergaitz batzuk baino ez murmurikatzeko?

Azken hiru orduotan irrikatzen zintudan eta azaltzean begiek zure azalaren zirrikitua bilatu zuten, bularren errekaren bazter txuriak miresteko...
ezen zuri beha ditut ene amets eroak eta haragietako dardarizoak baretzen.

Azken hiru minutuotan zure gorputzaren siluetari jarraiki galdu naiz.
Zugan pentsatzeari jarririk, isilunezko mintzoak aditzeko gai bazina...

Azken hiru segundotan zure siluetak inoiz baino biluziago dirudi.
Eta geldialdi eskatua mezu apokaliptikoak hautsi du dena...
ezen ez dezadan neure burua engaina; zergatik aipa igarotako pasadizoak?
Bihar ere, zu zakartzan busean izanen nauzu.
Pasio gorria billabesa berdez mugitzen da Iruñean barna.





Azken hiru... poema hori Poesia joan-etorrian/Poesía en movimiento errezitaldian irakurri nuen, Mendillorrin, irailaren bukaeran. Argazkikoak dituzu La Montañesa-Veoliako burua, Iruñerriko Mankomunitateko presidentea, eta Nafar Ateneoko idazkaria; hiru erakunde horien artean egindako ekimena izan zen, eta errezitaldian irakurritako poemak liburuxka formatuan eman ziren argitara. Liburuxkaren aleak billabesetan banatu zituzten, Mugikortasunaren Astea-ren karietara.

2008-10-11

Jauna, Zu zara gure jomuga.

Bihar, Pilarika egunean, el coñazo del desfile, Raxoi-ren hitzetan. Ea zer aurpegiarekin azaltzen den bihar Madrilgo desfile horretara. Bera bezalako espainol txintxo batentzat coñazo bat bada, zer esango dugu espainol sentitzen ez garenok!
Nola edo hala -ezen ez nolanahi- Raxoi agertuko da. Azala behar da gero! Baina lasai, azal gogorrekoa da Mariano... Eta azalduko dira, halaber, eliza katolikoko ordezkariren bat edo beste; kapilau militarra berriak ez du, segurki ospakizuna galduko. They are living a celebration, celebration... Enpin! Batzuek salatuko dute -arrazoi osoz- ea zer egiten duen kapilau militar katolikoak laikoa den herrialde baten armadaren desfilean...

Halarik ere, euskaldunok ere badugu zertaz harritu. Lehengoan lagun batek esan zidan Euskal Herrian autoak bedeinkatzen direla; sinesgaitza egin zitzaidanez XXI. mendean horrelakorik gertatzea, nik -Santo Tomasen gisara, ikusi arte ez nuela sinetsiko- estanpita hura ikusi nahi nuela adierazi nuen... eta voilà! Arantzazu-n eman zioten estanpita hura ekarri zidan autotik: Jauna, Zu zara gure jomuga.

Jauna, Zu zara gure jomuga,
Zu zara, baita ere, bizitzara daraman benetako bidea.
Gu guztiok, erromes eta bidegaldurik,
Zuregana goaz etengabe.
Bedeinkatua Zu, Jauna,
zuk emanik baitauzkagu,
zientziaren eta teknikaren bidez,
tresnak eta bideak,
Zuk emaniko lurrean lan egiteko,
batetik bestera ibiltzeko, senideengana joateko,
Zuk egindako harrigarriak ikusteko,
eta gure bizitza atseginago egiteko.
Emaguzu, Jauna, zentzu ona, begi argia,
kemena eta esku zabala,
kotxe hau erabiltzen eta gidatzen jakin dezagun.
Hala eskatzen dizugu
Arantzazuko Amaren otoitzez
eta Jesu Kristo gure Jaunaren bitartez.
Amen.
Amen eta hemen, non eta hemen, Euskal Herriaren bihotzean, Arantzazun, horrelako estanpita bat ematen omen diote auto berria bedeinkatzera hurbiltzen den orori. Tira, zehatz izateko, eman ez dute dohanik ematen... kobratu egiten omen dute borondatea. XXI. mendean, lagunok... Patetikoa!

Horregatik, bihar, el coñazo del desfile delakoa patetikoa iruditzen bazaizu, ez ezazu ahantzi gure bihotzeko Euskal Herriaren bihotzean badugula patetismo adibiderik. Larre guztia ez da pagotxa, ez horixe!

Pagotxa nik izan dudana gaur arratsaldean. Lagun batek sutsuki maite duen bere Suzuki berrian eraman nau buelta bat ematera... Bedeinkatu gabeko Suzuki batean.

Lagun honek barre egin du jakin duenean
Arantzazun auto berriak bedeinkatzen dituztela.

2008-10-09

Pilarika egunaren atarian

Arrosarioa baturik errezatzen duen familiak baturik iraunen du. Urteak eta urteak eman nituen esaldi hori entzuten –ezen ez aditzen- etxeko irrati-aparatuan. Gure aitak beti egiten zuen otoitz bazkaldu eta afaldu aitzin, eta igandero-igandero, 14 urte bete arte, mezatara joatera behartzen ninduen. Katekesian ere orduak eta orduak eman nituen kristau zintzoz inguraturik, Cristo Rey parrokian; izen horrekin, atera kontuak! Unibertsitatera Bideratzeko Ikasturtea amaitutakoan, COU delako hori bukatutakoan, apaiz ona izan nintekeela esan zidaten. Zin-zinez diotsuet: apaiztegirako bidea hartu izan banu, gure aita zoriontsua izanen zen. Horregatik, OPUSekoek niregana jo zutenean, eta nik antzarak ferratzera bidali nituenean, aitari eman nion disgustua ez zen nolanahikoa izan. Handik gutxira soldaduskara ere ez nintzela joango esan nionean, disgustu handiagoa eman nion... Ordurako Cristo Rey-ren bidetik aldendu eta Iruñeko Talde Antimilitaristara hurbildua nintzen, Eguzki Irratiaren egoitzara... O tempora, o mores!

Igande honetan, hilaren 12an, ez naiz mezatara joango; aita ez dadila enteratu, baina Hispanitatearen egunean ez naiz Pilarika-ren omenezko mezara joango, ezta militarren desfilea telebistan ikustera ere, aitarekin egiten nuen gisara. Aita en regulares-n ibilia zen eta gustatuko zitzaion ni izatea, adibidez, kapilau militarra. Aitzitik, ni nahikoa irregularra naiz, eta, agerian dagoenez, aitaren ametsa ez zen egia bihurtu. Gustatuko zitzaion ni izatea Francisco Pérez Gonzalez-en gisakoa: kapilau militarra lehen eta Iruñeko eta Tuterako artzapezpikua orain.

Niri gustatuko litzaidake jakitea aurten zer egin behar duen Igande hoentan artzapezpikuak; joango al da 12ko desfilean parte hartzera? Gustura hartuko luke desfilean, alajaina! Nork esaten zuen aurreko gotzaina, Fernando Sebastián, oso fatxa zela? Bada, oraingoa ultrafatxa da! Fernando Sebastianek behin jantzi zuen Guardia Zibilaren trikornioa; Francisco Pérezek, ordea, uniforme osoa du...

Ondoko argazkian duzue, Estatu Batuetako Armadako beste kapilau batzuekin, Manas-eko basean. Argazkiarekin batera datorren oharrak ez du argitzen hegazkinak aireratu aitzin bonbak bedeinkatu zituzten ala ez. Baina biolentoak besteok omen gara.

2008-10-07

ENIAkoekin elkartasuna

Ezkabako Talaia fisikotik ederki ikusten da ENIA lantegia; jadanik ez dago ikusgai izen zaharraren letreroa ate nagusian: Somer. Izan ere, berriozartar askok era horretan deitzen dio enpresa horri oraindik ere, duela urte batzuk beste multinazional batek erosi eta, harrezkero, "ENIA Carpets" deitzen den arren. Nik dakidala, alfonbrak, moketak -carpets- ekoizten dituzte; ohikoa da ikustea kamiotzarrak Berriozarko sarrera horretan, trenbidearen ondo-ondoan, sartu-irten, sartu-irten.
ENIAko nagusiak diru-galerarik ez, baina, antza, nahi zuten adina irabazi ere ez, eta "deslokalizazio prozesuari" ekin diote; nola erabiltzen duten hizkuntza kapitalistek! Espero zuten bezainbeste irabazi ez, eta beste leku batera eraman nahi dute lantegia, banaketarako langile gutxi batzuk bakarrik utzita.
Horri "deslokalizazio prozesua" deitzea zurikeriatan ibiltzea da; langileak kaleratzea da, eta ez etorri niri koplekin. Baina, jakina, ez da horren "politikoki polita"... Zurikeriak gorabehera, panorama beltza langile horientzat. Eta irtenbide bakarra? Borroka. Zein bestela? Greba hasi zuten eta mobilizazioak ari dira egiten azken egunotan. Eta zaila da ez topatzen ezagunik langile horien artean; Berriozarren bizi dira asko eta asko... Une gogorrak familia horientzat guztientzat; berrogei lagun baino gehiago kale gorrian nahi dituzte utzi... Berriozarrerako kolpe latza!
Bart itxialdia egin dute Berriozarko udaletxean eta, gaur goizean, kale agerraldia udaletxearen pare-parean. Bihoakie, lerrootatik, elkartasun mezu bat. Eutsi, ez etsi eta kapitalari hortzak erakutsi!


Gaur goizean udaletxearen parean egindako kale-agerraldia

Post scriptum:
Badakit ENIAren kasua ez dela bakarra; badakit, halaber, beste lantegi asko ere kinka bertsuan dagoela... Agian horregatik, hain zuzen, garrantzitsua da salatzea; ezinbestekoa da ez isiltzea. Krisi garaiaren aitzakiatan ez dezagun iparra gal, ezta borrokarako kemena ere!

2008-10-05

Esteban Adoaingoaren bizitza eta mirakuluak

Datorren larunbatean, hilak 11, Esteban Adoaingoa jaio zeneko bigarren mendeurrena izanen da. Kaputxinoa izan zen, fraide kaputxinoa alegia; izan ere, gaurko gazteek bestela pentsatzen duten arren, kaputxinoa kafe mota bat baino gehiago da...
Esteban Nafarroan sortu zen, Urraul Goitin. Horren harira, Diario de Navarra-k artikulu bat argitaratu zuen duela astebete. Hagiografiaren estilo zorrotzenean idatzia, Esteban Adoaingoaren bizitza eta mirakuluak kontatzen dizkigu artikuluaren egileak.
Baina idaztea, batez ere aukeratzea da; zer esan eta nola esan aukeratu behar duzu idazterakoan. Eta Diario de Navarran badakite zer esan eta badakite zer ezkutatu. Egilearen munduaren ikuskera eta pentsaera politikoa lerroen artean susma daiteke; agerian dago gobernu liberalekin ez duela inolako sinpatiarik; egilearentzat Baiona "Frantzia" da... Baina garrantzitsuena hauxe da: egileak ez du esaten -ezkutatzen du- Esteban Adoaingoa euskalduna zela. Egileak ez al zekien hori? Hagiografo batentzat arduragabekeria handia izango litzateke ez jakitea zein zen bere idazlanaren protagonistaren ama-hizkuntza; axolagabekeria baino, hipokresia adibide bat da. Diario de Navarra-n Nafarroaren euskalduntasuna ezabatzeko eta ezkutatzeko praktika iraunkorra da, baita santu izateko bidean dagoen fraide bati buruzko artikulu xume batean ere... Artikulugilea erdalduna izanagatik, ziur naiz badakiela Esteban Adoaingoa euskalduna zela; jakinen ez zuen, bada! Izan ere, beste kaputxino batek, aita Frantzisko Ondarrak, Fontes aldizkarian artikulu bat idatzia utzi zuen erdaraz: "Escritos en vascuence del P. Esteban de Adoain (1808-1880)".
Hona bertatik ateratako pasarte bat, Esteban Adoaingoaren euskara zahar eta ederrean idatzia:
"Maria Saindua agertu zitzaion -Benita zeritzan Florenziako bekatari ohiari-, eta erran zion barkatuak zirela bekatu guziak; baina beti oroitzeko bekatuez, Jaungoikoaren miserikordiaz, pasione sainduaz, eta oroitzeko ezen anitz bekatu gutiagoekin infernura joan zirela, eta erran zion egun artan berean zortzi urteko aur batek infernura joan bear zuela bekatu baten gatik".

Nafarroan batzuk lanean ari dira etengabe euskal kutsu duen oro ezabatzen, ezkutatzen, errotik erauzten... Eta datorren larunbaten Urraul Goitin eginen duten ekitaldia izanen da, segur asko, horren adibide. Ni ez naiz fededuna, eta ez naiz ekitaldi horretara joanen. Izanen al da kristau euskaldunik Esteban Adoaingoaren euskalduntasuna aldarrikatuko duenik? Esteban Adoaingoaren mirakulua izanen litzateke!
Nolanahi den ere, niri paradigmatikoa iruditzen zait Diario de Navarra inefableak egin duena Esteban Adoaingoaren euskalduntasuna ezkutatuta; eta hori egiten badu horrelako gai batekin... zer ez du egingo beste gai anitzekin!
Eskerrak irakurle kritikoak garen, eta eskerrak badakigun irakurtzen lerroen artean, eta lerroen atzean, eta lerroen azpian... Zerbait-zerbait ikasi dugu Cassany-en ikastaroan...