Ur kristalak Atarrabian

Iruñerrian erakusketa berezi-berezi bat dugu: Ur kristalak. Erakusketa honetan teknika-nahasketa baliatu du Maite Ramos artistak, akuarela eta tinta erabili baititu. Irudi hauetan ez dago paisaiarik, ez Japoniako haiga-rik, ur-kristalen abstrakzioak baizik, surrealismoarekin muga-mugan daudenak, emaitza txundigarria lortuta. 

Hogeita bi irudiz osatutako erakusketa hau ikusgai dago Atarrabiako piltategian. Mundu osoko ur-laginak aitzakiatzat hartuta garatu du irudi bilduma handi hau, eta margoen izenek beraiek salatzen dute ur-kristal bakoitzaren jatorria. Smara, Iturristia, Fukushima, Jordan, Irati, Zorroka...

Maite Ramos Fernández Iruñean jaio zen, 1967an. Irakaslea lanbidez, egun Sanduzelai ikastetxe publikoko zuzendaria da.

Atarrabiako erakusketa hau baino lehen beste hainbat erakusketa egin du Iruñeko Orizuru galerian, Baiona-ko Euskal Museoan, Senpereko Larralden, baita hainbat kultur etxetan ere: Berriozar, Auritz, Uharte...

Erakusketez gainera, hiru poesia liburu ilustratu ditu Maite Ramosek: Exilio en las Algas, Gerezi Garaiko Haikuak, eta Orbel Azpiko Haikuak.  

Langabetu nafarren kontra, Espainiako bandera

Lehengoan lagun on batek esan zidan oso-oso gutxi idazten dudala Ezkabako Talaiatik honetan. Egia da lehen baino gutxiagotan idazten dudala, baina post zerrenda ikusita, bataz besteko kopuruari eutsi egin diodala agerian dago.

Izan, badira gaiak, sobera izan ere, izkiriatzeko eta istorioak aletzeko. Esate baterako, herenegun goizean Iruñean gertatutakoa.

Herenegun goizean Nafarroako Parlamentuaren inguruan Foruzaingoak egindako karga “heroikoa” ikusita, amorrazioaren eta nazkaren arteko sentimendu bortitz batek hartu nau mendean. Langabetuen aurkako haren balentria borobiltze aldera, oldartu diren foruzain beltz horiei bakarrik falta izan zaie polizia nazionalei deitzea, azken aurreko greba orokorrean egin zuten modu baldar berean.

Izatez, Parlamentua inguratzeko ekimena debekatzearren, Gobernuak erabilitako aitzakia hauxe izan zen: Parlamentua inguratzeak parlamentarien lana eragotziko omen zuen. Baina ia-ia Europa osoan debekatuta dauden peloteroekin foruzainek egindako tiroak ez zituzten parlamentariek adituko parlamentuaren barnetik?

Borrakadak banatzen aritu zen foruzain baten eskumuturrekoa ikusten duzue beheko argazkian; Espainiako bandera zeraman eskumuturrekoan, begi-bistan, inolako zalantzarik izan ez dezagun: ez dira nafarrak, espainolak baizik, espainol oldarkorrak nafar langabetuei egurra ematen. Borrakadak banatzen zituen foruzainaren eskumuturra ikusita, nola nahi dute gu espainol sentitzea?

Langabetu nafarren kontra, Espainiako bandera

Santa Agedan

Gaur Santa Ageda bezpera dugu, Euskalerriko Eguna... eta aurten Euskalerria Irratiari egindako bidegabekeria izan dugu present kopla txiki honen bidez Berriozarren egindako puska bilketan

Kopla txiki bat botako dugu
ez bada atrebentzia;
Gobernuko lotsagabe horiek
nahi dute haserratzia.
Haiek nahi dute gu beti-beti
espainolez bizitzia,
Euskalerria  Irratiak behar zuen
jaso bere lizentzia

Kobra zuriarena

Nepal-eko nekazari batek kobra zuri bat hozkadaz hil du. kobraren beraren hozkada baten ordainetan. Mohamed Salmo Miya-k, 40 urteko nekazari batek, arroza soro batean lanean ari zelarik jaso zuen kobraren hozkada bat hanka batean. Hozkada jasota, gizonak sugeari jarraitu, harrapatu eta hozkatu zuen, hil arte hozkatu ere. "Suge-sorgintzaile batek zera esan zidan: suge batek kosk eginez gero, egiozu zuk kosk sugeari hil arte, eta ez zaizu deus txarrik gertatuko. Baneukan makil batez jotzea, baina haserre bizian nengoen, eta mendeku hartu nahi nuen: neure hortzekin hil nuen."

Sugeak emandako hozkaren ordaina eman nahi izan omen zion nekazariak.  Gero, etxera itzuli omen zen, pozik eta lasai. Azkenik, biharamunean, senideek akuilaturik, ospitale batera joan da eta bertan bi egun eman omen ditu. Miya-ren ezker hankan kobraren letagin bakar baten zuloaren arrastoa atzeman diote; sugeak bi letaginekin kosk egin izan balio, ez omen zen bizirik aterako ataka horretatik.

Poliziak ez dio Miya-ri salaketa jarriko sugea hiltzegatik, kobra mota hori desagertze-arriskuan dauden animalien zerrendan ez dagoelako. Beraz, suge-sorgintzaile hark, arrazoi: “Suge batek kosk eginez gero, egiozu zuk kosk sugeari hil arte, eta ez zaizu deus txarrik gertatuko”; izan ere,  isuna ere ez diote jarri...

Hamaika -telebista- ikusteko jaioak gara

Hipokresiarik gabe. Bonbondarraren kalaka gogaikarria baino hitzaldi aspergarriagorik ez dago munduan, monarkiazale batzuek ere hala onartua. Hamaika ikusteko jaioak gara, baina masokismorik ez, mesedez.



Telebista kate horietan guztietan diskurtso okaztagarri bera. Hamaika telebista kate ikus dezaket nik Lurreko Telebista Digitalari esker, baina gure seme-alabek Doraemon, Kodea Lyoko, Hattori-ninja, One piece..., marrazki bizidunak euskaraz behera kargatzen dituzte, telebista kate horietako guztietako tele zaborra irentsi ezinik.

Hamaika telebista kate, baina ez Hamaika telebista Ea noizbait aukerarik dugun Hamaika Telebista ikusteko Nafarroan ere.

Gendulaingo iruzurrari ez

Internet-en bidez azken orduotan bolo-bolo dabilen ekimen batekin bat egin dut. Gendulain udal-barrutian eraikitzaileek mendeko negozioa egin nahi zuten ... Aitzitik, krisia dela zio, eraikitzaile peru-listo horiek ez dute espero zuten bezainbeste irabaziko... Eraikitzaileen onerako -eta beste guztion kalterako-, Nafarroako Gobernua prest agertu da eraikitzaileen zuloa gu guztion diruarekin estaltzeko... Balorea behar da, gero! Egia ez balitz, barregarria litzateke; baina egia da, tamalez, egia biribila. Corruptio optimi pessima est esaten zuten klasikoek, alegia, hoberenen -agintarien, kargodunen, politikarien- ustelkeria, txarren-txarrena. Hori ere egia biribila. Ingelesez ere esan genezake: Corruption of the best is worst, ea horrela ulertzen duten... baina, nago, ez dutela ulertu nahi izanen, esperantoz esanda ere.

Urrezko arau batek agintzen duen legera, jadanik Interneten dagoena ez da errepikatu behar; hortaz eta beraz, ez noa Gendulaingo iruzurraren aurkako agiria hemen berriro jartzera. Baina bai animatu nahi zaituztedala sinatzera, nik egin dudan gisara. Txiza egiten digute gainera eta euria dela sinistarazi nahi digute.

Ez gara elkarrekin aspertuko

Ez gara elkarrekin zahartuko izeneko liburua eskuartean daukat. Baina ez dut uste irakurtzen bukatuko dudanik.
Arnaud Cathrine izeneko idazlea da egilea. Liburuaren kontra-azalean esaten dutenez, "neska-izena duen gizon gazte hau Frantzian jaioa da, 1973an. Barnetegian ikasten ari zela, zientzia-gaietako ebaluazioetan ez zuen bitik gorako notarik inoiz ateratzen. Filosofiako irakasle batek zaletu zuen literaturarekin. Geroztik, ipuinak eta eleberriak idazteaz gain, abestietarako hitzak asmatzen ditu".

13 urteko gure semeari irakurtzeko eman nion; gero, ea liburua zertan zetzan galdetu zion. Hauxe esan zidan: "Hamabi urteko mutil batek Sylvain lehenbizi Mahalia-rekin maitemintzen da eta, gero, Camillerekin."

Estruktura epistolarioa duen liburuxka honi buruz kritika on ugari irakurri dut, baina 13 urteko gure semeari ez zaio horren ona iruditu. Oso liburu irakurterraza da; semeak di-da batean irakurri zuen... Berarekin izan nuen solasaldian argi ikusi nuen liburuak ez zuela harrapatu; Unai ez zen Sylvainekin identifikatu. Argi esan zidan eskutitzen bidez kontatzen den istorio hori -lehenbizi batekin, eta gero beste batekin...- ez zela oso erakargarria... Ai, mutilak, ze mozoloak diren(garen)! Unaik nahiago ditu abentura-liburuak eta ekintza ugari duen liburu bat...

Atzo Push filma ikusi genuen zineman; horren antzeko liburuak eskatzen ditu nire mozolo pinttoak, adibidez eta adibitres (sic).



Apika, neskatila baten eskuetan liburu horrek beste irakurketa bat izanen luke, 13 urteko neskatilak ez baitira -inolaz ere- 13 urteko mutilak bezain nazarenoak... Oraingoan, semeak kasu egin eta nik aholkatutako liburu hau irakurtzea onartu zuen, normalean egiten duen bestera... Ezen nik aholkatzen badiot liburu jakin bat irakurtzeko, berak beste bat hartu ohi du... Badakizue, aurre-adoleszentzia... eta denok dakigu nerabezaroa denboraren poderioz sendatzen den gaixotasun bat dela... Psikologo batek esango luke gure semea "nortasuna finkatzen ari dela" Enpin! Gure aita zenak, ostera, zera esango luke: "hi, beti, kontran!"

Eta gaurgero, post hau irakurriz gero, uste dut semeak ez duela horren erraz onartuko nik aholkatutako libururik hurrengo batean... Oso lanpeturik ibiltzen da bere blogean bideoak-eta argitaratzen... Eta ez da bakarra izan!

Askatzen badizkigute, eraso egingo diegu

Gaurko Diario de Navarra-n aho bete hotz gelditu naiz albiste hori irakurritakoan.

Kontua da lau lagun, besteak beste José Cendón argazkilari galiziarra, Somalian bahitu dituztela. Bada, hango poliziako buruak adierazi du bahitzaileekin lehen kontaktua gauzatu dutela eta, erdarazko albisteak hauxe dioenaren arabera "bahitzaileek askatzen badizkigute, eraso eginen diegu"

Arraioa! A ze putakumea! Askatzen badituzte ere, berdin-berdin egingo die eraso! Eta, gainera, aldarrikatzen du! A zelako aparejua, gobernadore hori!
Fernando Lázaro Carreterren liburuaren osagarri polita: "El dardo en la palabra", Hitzean azkona, bide batez esanda, oso liburu gomendagarria.

Guztiarekin ere... A ze pagotxa dugun hizkuntza bat baino gehiago dakigunok; hizkuntza batean baino gehiagotan jolasteko aukera ez dute sekula izanen elebakarrek hiztripu hauei esker...

Txapas gogoan iltzatua

Gogoan dut iltzatua Txapas lankidea hil zeneko albistea heldu zitzaigun egun beltz hura, gaur dela urtebete. Handik hilabetera edo, lantokian hamaiketako berezia prestatu behar izan nuen nire urtebetetzearen karietara, eta lantokiko bilera aretoan elkartu ginenean patata tortilla, ardoa, patea, eta gaztaren inguruan Txapasen itzala gainetik kendu ezinik ibili ginen hamaiketako osoan zehar.

Gogoan dut iltzatua hamaiketako berezi horretako, hiruhilekoaren bukaerako hamarretako berezi horretako, ardo beltza aukeratzeko orduan Obanosko Septemtrion ardoa baztertu nuela; ardo berezi hori aukeratzeko zorian nengoela burura etorri zitzaidan Txapasek berak kontatu zidala Septemtrion ardoa egiteko mahats mordoak banan-banan eta eskuz biltzen dituztela... Septemtrion baztertu nuen, ez bainuen nahi hamaiketako osoan zehar Txapasen itzala izatea ardo trago bakoitzean. Palacio de Monjardin krianza bat hartu nuen, agian ez Septemtrion-en mailakoa, baina ardo beltz on-ona, ene irudikoz. Alferrik, baina. Hamaiketako horretan Palacio de Monjardin botila zabaltzean beste lankide batek bota zuen deblauki: “Txapasek esango lukeen bezala, Palacio de Monjardin: hiru gezurren ardoa; herri hartan ez dago palaziorik, ez dago mendian, eta ez dago jardinik.” Eta egia da; orduan gogoratu nuen Txapasi entzuna niola nik neuk ere kontu xelebre hori. Goiz horretako ardoa ez zitzaidan iruditu beti bezain on-ona; ez zegoen mindua, ez zegoen ozpindua... baina han ez zegoen gure Txapas eta gu ginen minduak.

Gogoan dut iltzatua berarekin lan egin nuen azken eguna, neka-neka eginda zegoela eta ni, txantxetan, zahartrosia izanen zela esaten niola.

Gogoan dut iltzatua ohean zela, Burlatako bere etxean, ikustera joan nintzen azken aldia; liburutto ttipi bat eman nion opari.... eta zeinen gustura egon ginen hitz eta pitz... plazera zen Txapasekin solas egitea, Erdi Aroko kanta ingeles baten itzulpenaz, latinezko atsotitz baten kontura, testu batean koma baten beharraz, edo Miguelico Sanz-en azken xelebrekeriaz. Ze zoriona izan genuen Txapas ezagutzean, lagunok!

Gogoan dut iltzatua Txapas bizirik ikusi nuen azkeneko aldia, gurpil aulkian noraezeko pasieran lagun baten laguntzarekin, eta gogoan dut une horretan pentsatu nuena: Txapas izan denarekin, dedio! Txapas izan denarekin.
Bukatzera noa: hasieran esan dudan bezala, gogoan dut iltzatua Txapas hil zeneko albistea heldu zitzaigun egun beltz hura. Goiz hartan eskela jarri behar geniola-eta, Otamendiren bertso bat bururatu zitzaidan:

Iturria hertsitzen duzunean

ni ez naiz amaitzen

urarekin bizi naiz
berarekin naiz joaten.

Ez dakit asmatu genuen, zeren badakit Txapasek ura baino gustagarriago zuela ardoa, neronek dudan eran; Txapasek esaten zuen bezala, “ardoa, gutxi baina ona!” Nolanahi den ere, egia da Txapasekin lan egitea pribilegio bat izan dela, luxua izan da niretzat, eta harekin bizi eta biziko garela.

Javier Tirapu Flores, Txapas lankidea, irakasleen irakasle eta adiskidea. Haren omenez jaso dezagun kopa, eta egin dezagun topa, ardo gutxi baina on batekin, berari gustatzen zitzaion ardo beltzarekin, Txapasen omenez, berarengandik ikasi nuen eta gogoan iltzatua gelditu zaidan esaldi bat erabiliz; “bere izenean eta gure gizenean!”

Bitxia da, gero! Askoz errazago egin zait lankidearen gaineko ohar hau idaztea, gure aitarena baino...

Nola idatzi norberaren aitaren obituarioa?

Eskuartean daukat “Doluan laguntza izpi batzuk” izeneko liburuttoa. Aita hil zitzaigun ostiralean eta haren errautsak jaso berri ditugu. Tanatorioan hartu dudan liburuan hauxe irakurri dut: “Irakurri eta idatzi, onuragarria da benetan, nola sentitzen zaren benetan zure buruari aitortzeko gauza izan zaitezen.” Izan ere, arrebak esan zidan zerbait idazteko... Baina bi egun igaro eta gero, hauxe baino ez dut lortu:

Labur zurrean hitzekin saiatuko naiz azaltzen jadanik denok dakiguna: jakina baita gure aita gizon xaloa zen, xumea, bihotz onekoa; bi hitzetan esanda, gizon on-ona. Une latz honetan gure atsekabearekin bat egin duzuenoi eskerrik asko etortzeagatik, eta amaren, arrebaren eta hiruron izenean mila esker, bihotz-bihotzez.

Gainera, hitzok esateko unean ez naiz gauza izan deus ere esateko; han gelditu naiz, eserita, zurrun, hotz... Eta liburuttoaren aholkuari jarraiki idazten ari naiz orain; baina ez dakit hobeki sentitzen naizen...

Seinale desorekatua

Ezkabako Talaiatik zutikako seinale handi bat dugu ikusgai, erdaraz hutsez baina. Iruñetik zatozela, Berriozarrerako noranzkoan biribilgunean sartu baino lehentxeago seinale handi hori duzu; zutikako seinale hori gaztelania hutsean dago, desorekatua: “Berriozar, Burlada, Villava (norte, Pamplona” adierazten ditu. Burlata, Atarrabia (iparra), eta Iruñea izenak falta dira, ordea. Badakigu, seinale hori dela-eta, Behatokiak Nafarroako Gobernuko Herri Lan, Garraio eta Komunikazio kontseilari kexa-eskutitz bat bidali diola horren berri emateko. Zerbait lortuko ote dugu? Zaila da oso. Nolanahi den ere, hobe da saiatzea besoak antxumaturik gelditzea baino.
Badakit, orobat, zaila dela Ezkabako Talaia xume honetatik eragitea; haatik, nire xedea bada kezka bederen sortzea, alegia, erdaraz hutsez dauden hainbat eta hainbat kontuez ohartaraztea. Soilik erdaraz dauden seinaleak, esate baterako, inertziaz -edo utzikeriaz- normaltzat jotzen ditugu; halatan, ez genuke, inondik ere, normaltzat jo beharko. Izan ere, lehen urratsa gure jarrera aldatzean datza.