Errege ekarpena

Tronpatu esaten diogu okertzeari, hanka-sartzeari, batez ere ekialdeko euskalkietan; orobat, bigarren adiera bat dauka tronpatu aditzak: iruzur egin, engainatu. Horra hor Agostin Xaho zuberotarrak idatzitakoa  Azti Begia liburuan: “(...) populiak harthu behar du letzione. Tronpaturik izan da populia (...)”

Hegoaldeko euskaldunok nozitzen dugun errege jarduerei esker, izugarri zabaldu da tronpatu aditzaren erabilera, Euskalerri osora zabaldu ere. Elefante tronpadunak hiltzera joan zen Corinna zu Sayn-Wittgenstein printzesarekin eta han, Botswanan, goizaldeko ordu txikitan, tronpatu zen. Erorikoa izan eta handik gutxira, ospitaletik ateratzean, hala aitortu zuen, sisi-basa: “Tronpatu naiz eta ez da berriz gertatuko”. Aitzitik,  hiru hilabeteren buruan, erori egin da berriz ere; oraingo honetan ez zegoen printzesa alemaniarrarekin -Madrilen zuen habia utzita, Luxemburg-era bizitzera behartuta, nonbait-, militarrez inguratua baizik eta, halere, oraingoan ere muturreko ederra hartu du borboitarrak, eta  odol urdinaz gainera, orain sudurra eta kokotsa ere urdin-ubeldua dauzka. Eta ez ahantzi iragan den azaroan ere begian ubeldura handi bat zuela agertu zela, Zarzuela jauregian izaniko istripu bat zela kausa; orduan ere tronpatuko zen, nonbait.

Eroriz eroriz ikasten da oinez, dio esaera zaharrak, baina ziur naiz borboitarrak ez duela euskal atsotitzik ezagutzen, ezta ezagutu nahi ere; jarrai dezala, beraz, tronpaz beteriko bere bidetik, eta jakin dezala bere safari, abentura eta kalenturei esker, gure hizkuntzan aditz trinko berri bat dabilela hitzetik hortzera, udako jaietan arrakasta handikoa, edozein herriko jaixetan (sic) sortua. Hartara, ni tronpatzen ari naiz perifrastiko luzea erabili ordez, ni datronpat; hortaz, zu datronpazu, eta Juan Carlos erregea datronpa, gu datronpagu, zuek datronpazue eta haiek datronpate; eta lehen aldian? Erraza; ni netronpan, zu zenetronpan,  eta borboitarra zetronpan... gu, zuek eta haiek aditz forma trinkoak osatzea, irakurlearen esku.

Esan gabe doa, Espainiako erregearen erorikoak ikustean, monarkiaren erortze metaforikoa ikusten dugu askok.

Ez, ez da flexioak egiten ari...

Agosti Xaho eta Euskal Pizkundea mintzaldia

“Agosti Xaho eta Euskal Pizkundea” mintzaldia eginen da Berriozarren hilaren 27an.

Agosti Xaho, aitzindari bakartia liburua izanen dugu solasgai egilearekin, Xabier Zabaltza Perez-Nievasekin.

Aurten berrehun urte bete dira Xaho jaio zenetik eta urtean zehar hainbat ekitaldi egin dira haren izena eta izana hobeki ezagutzeko, besteak beste, Donostian EIEren eskutik egin  jardunaldia edota  Xabier Zabaltzaren beraren liburuaren aurkezpena Hendaian.

Xahoren omenez egin diren ekitaldien zerrenda osatzeko, Zorroka euskara taldeak antolatua den jarduera hau abenduaren 27an eginen da,  asteartean, 7etan, Berriozarko Kulturgunean.

Xahoren itzala

Hilaren 10ean Agosti Xaho sortu zeneko berrehun urte beteko dira. Bigarren mendeurrena parada ezin ederragoa dugu Atharratzen sortutako Xahoren izana eta izena plazaratzeko eta ezagutarazteko.

EIEren eskutik, atzo eta herenegun bi eguneko jardunaldia egin zen Donostian, Koldo Mitxelena Kulturunean. 

Fermin Arkotxa, Patri Urkizu eta EIEko lehendakari Ander Iturriotzekin

Iñaki Egañak, 2010eko maiatzaren 9an, BERRIAren gehigarri batean argitaratutako artikulua ekarri nahi dut gogora. BERRIAren igandeko gehigarrian argitaraturiko artikuluak “Ameslariak” zuen izenburua eta bertan gaur hona ekarri gaituen Agosti Xaho aipatzen zen, Xaho ameslaria. Erromantizismoaren garaian ingelesek Lord Byron zuten; Italiarrek, Giuseppe Garibaldi; uruguaiarrek, José Artigas. Alta, estaturik gabeko populua da gurea eta, horregatik, gure Xahok ez du jaso ez Byronek, ez Garibaldik, ez Artigasek jaso duten oihartzuna. Herriaren ametsak, boteretsuen amesgaiztoak. 

Karl Marxek Manifest der Kommunistischen Partei liburu mugarrian aldarrikatzen zuen: “Mamu bat dabil Europan barrena... komunismoaren mamua”. Hori izan zen 1848an. Urte horretan beran, Europako herririk zaharrenean, Xahok aldarrikatzen zuen: “Gora Euskal Errepublika!” Ameslari, bidegile eta, batez ere, aitzindaria: Koldo Izagirrek Autopsiarako frogak liburuan kontatzen duenez, Xahok eta Abadiak “Zazpiak uskal Herrietako Euskalduner” eskaini zieten beren gramatika... 1836an!

Zertaz eta nortaz ari garen ikusteko eta hobeki ikasteko bi egunotan adituak izan ditugu mintzalari, nik baino askoz gehiago dakitenak: Fermin Arkotxa baxenafarra; Patri Urkizu gipuzkoarra, Fermintxo Sanchez Agurrruza nafarra, Kepa Altonaga bizkaitarra...

Xahoren bizitzaz, eta Xahoren obraz mintzatzeko izan dira, hurrenez hurren: Fermin Arkotxa baigorriarra, Xahori buruzko tesia egiten ari dena eta Claude Larronde-ren hitzetan “Munduan Agosti Xaho hobekien ezagutzen duen pertsona”; eta Patri Urkizu, Agosti Chahoren bizitza eta idazlanak liburuari esker, 1991n, Euskaltzaindiaren Mikel Zarate saria lortu zuena, eta Agosti Chahoren kantutegia izeneko liburua argitaratu zuena, Susaren eskutik duela bortz urte. 

Atzo mahai-inguru interesgarria izan dugu, EHUko irakasle eta idazle den Kepa Altonagaren gidaritzapean: Xaho XXI. Mendean izenburukoa, Fermin Arkotxarekin eta Fermintxo Sánchez Agurruzarekin. Eta, last but not least, Aitor Txarterinak sortutako kamishibai bat, Xahoren Aitorren elezaharrean oinarritua, jardunaldia biribiltzeko.

Bi egun, aski trinkoak,  baina zinez interesgarriak, Xahoren itzala argitzen laguntzeko. Zorionez ez da izan eta ez da izanen Xahoren inguruan antolaturiko bakarra: Hendaiako Abadia gazteluan Xabier Zabaltzaren eskutik, Xahoren biografia euskaraz, gaztelaniaz eta frantsesez, Bidegileak bildumaren barruan aterea. Bertzalde, heldu den larunbatean, Eusko Ikaskuntzak Baionako Euskal Museoan bertze jardunaldi bat eginen du. Izan bitez ekimen guztiak ongi etorriak, Xahoren itzala luzatzeko balioko badute.