Aingurak eta arrangurak liburuaren aurkezpena

Fertxu Izquierdorekin, Nafar Ateneoan

Ainguraketa arrangurak. (Pamiela, 2018) Aingurak eta kezkak. Aingurak eta kexak. Aingurak eta damuz, eta aiherkundez, eta batzuetan lantuz ere idatzitako poemak, hamar urtetan zehar idatzitakoak; ez guztiak, batzuek ez baitute denboraren higadura jasan eta bazterrean gelditu dira.

Zer idatzi eta nola idatzi, idazleak ebatzi beharreko bi ezezagunak, X eta Y, tokia eta debora edo garaia, hurrenez hurren. Olerki bilduma honetan dauden olerki guztiek badituzte oso koordenada zehatzak, tokian tokiko eta garaian garaiko olerkiak dira guztiak, denboraren galbahetik paseak. Hamar urteetan Maiatz eta Hatsa eta beste literatur aldizkari xumeagotan argitara emanak dira batzuk, eta berriak bestetzuk, azken atalekoak batez ere.

Aingura bat agertzen da azalean, olerki asko gogoan iltzaturik, ainguraturik gelditutako bizipenak, sentimenduak eta beste biltzen direlako olerki hauetan, anitz eta anitz bizitza arruntetik ateratakoak. Nik beti miretsi izan dut olerkari handiek bizitza arruntetik, objektu arruntetatik, olerki ederrak ateratzeko duten gaitasuna.

Hodeiak, Parkean, Kateak, Telefonoa, Aireportuan, horrela deitzen dira Wislawa Szymborska miretsiaren poema batzuk... Horra hor bere poema bat, Eskua:

“Hogeita zazpi hezur

hogeita hamabost gihar

bi mila nerbio-zelula, gutxi-gorabehera.

Aski eta sobera idazteko

bai Mein Kampf

bai Winnie the Pooth.”

Eskua, Wislawa Szymborkaren eskutik; Eskua, Nobel saridun baten begietatik ikusia.

Baina ez dugu Poloniaraino joan beharrik. Iazko udazkenean, NUPeko irakasle Juankar Lopez-Mugartzaren Arima animalia poema liburuaren aurkezpenenaren kari, nik aitortzen nion nire miresmena gaitasun berarengatik. Bada beste olerkari nafar bat, hau ere estimu handitan dudana, Joakin Balentzia Tirapu... I need a kiss bere olerkia datorkit burura... Izan ere, bada liburuan berari dedikatua olerki bat. Bada, Joakin Balentziak olerki eder sortu zuen neska baten T-xerta batean, kamiseta batean, "I need a kiss" esaldia irakurrita. Kasualitateak zer diren, Joan Margarit poeta katalan garaikideak semaforo baten ondoko neska bati egin zion poema zoragarri bat:

“Semaforoko neskatila

Zu zinen nire adin berekoa
zu aurkitzearekin amets egiten hasi nintzelarik.
Orduan ez nekien, zuk oraindik ez dakizun gisa berean,
heltzen dela egun bat non maitasuna bada
bakardadez eta malenkoniaz kargatutako arma hau,
nire begietatik zuri destatzen ari dena.
Zeu zara bilatu nuen neskatila
artean existitzen ez zinela ere.
Eta ni gizon bat, eta egunen batean
zure urratsak niregana bideratu nahiko dituzu.
Baina zugandik urrun egonen naiz orduan
semaforo horretatik zu nigandik zauden bezain urrun.”

Zer idatzi eta nola idatzi. Hor dautza gakoak. argi bera bedi, baina badut jadanik 50 urte, “zer dira berrogeita hamar urte mende erdia baino ez”, diot nire poema batean. Urte hauetan bizitutakoak agertzen dira, idaztea, “bizi-hariak bi aldiz jostea baita”, beste poema batean jarri dudan bezala, Oroiminaren ehuntze-lanak poeman agertzen den bezala: “(...) laztanen lurrun luzea biziberritzeko;/ eta —zertan uka—

baita geroa izkiriatzeko ere, / idaztea, bizi-hariak bi aldiz jostea izaki.”

Kontu latzak, “zauri zorne zuria” isuri dutenak, eta kontu goxoak, “laztanen lurrun luzea” biziberritzeko. Ainguratuta nituen kontuak paperean jartzeak on egin dit, baina ez da izan idazkera terapeutikoa... Nik ez dut gehiegi sinesten horretan, uneak uneko salbuespenak izan ezik. Horren haritik bada beste poema bat, “Errezeta”. Idazketa terapeutiko hutsa norberaren berekoikeria ariketa bat izan daiteke; egia da, bestalde, “Lux Mundi” idaztean adibidez, karramarroaren atzaparretan hildako lagun bat neukala gogoan, Pello Uharte Orotz zena, baina poema hau minbizia borrokatzen dutenei laguntzeko asmoz idatzia da, hori eta hurrengoa, Ubi sunt akrostikoa, sostengua eta maitasun keinu bat, carpe diem berritua. Lagunak eta etsaiak ere agertzen dira, etsaiak edo arerioak, eta ene mendeku ttipia hartzen dut...

“Zorionik beroenak eman nahi dizkizut/ nik usterik gutxien unean unean/ zure bateria guztiak / nire kontra desarratzen erakutsi duzun maitasunagatik”

Horrela hasten da Amodio deskontuak poema; mendekua? Mendekua baino, ordaina, zorrak kitatzeko modu bat da, Zuri zor poeman egin bezala, tautograma bat da, poemaren hitz guztiak letra berarekin hasten dira, kasu honetan z letrarekin

“Zainetako zauriak, zuri zor/ zure zabarkeriaren zauriak/ zainetan zabal-zabalik, zuri zor.” (...) eta abar

Zer idatzi eta nola idatzi. Nik lehenagotik bi haiku liburu ditut argitaratura, GereziGaraiko Haikuak eta Orbel Azpiko Haikuak, eta haikuak idazten jarraitzen dut, Nafar Ateneoan haiku tailerra dinamizatzen dut eta hortik pasatu dira, adibidez, Bingen Amadoz, Josu Osta, Rafa Blanco, Carmen Valois, eta Maiela Zurutuza, Komorebi erakusketaren egilea. Hendaiako haitzak Euskal Herriko tokirik marraztuena izanen da segur aski. Maite Ramosek txuri-beltzezko haiga bat egin zuen nire haiku batekin... Eta haikua batean, bere laburrean, biribila eta laburra —ezen ez motza— izanagatik, ez dago metaforetarako lekurik, ez dago luzamenduetan ibili beharrik... ez dago lirikarako tarterik; haikuetan sentsazioak transmititzen dira, ez sentimenduak. 

Oraingo liburu honetan probestu dut poema narratiboak egiteko, baten bat Hendaiako Haitzak ditu iturburu eta helburu: “Dunbarri luzeari eta Dunbarri Zabalari beha”.

Edo “Beheko suan” olerkiak badu beste haiku bat aurrekari... Kasu honetan Olaldeako gure baserriaren beheko sua da iturria; berriz ere bizitza arruntetik eta objektu arruntetatik, olerkiak ateratzeko joera, uneak eta tokian ainguratuta gelditu direnak ene gogoan...

Hasieran aipatzen nuen Wislawa Szymborska. Nobel saria jasotzeko berbaldiaren bukaeran esan zuen:

 “Egia da, eguneroko hizkeran bizitza arrunta, mundu arrunta bezalako esapideak erabiltzen ditugu... baina eguneroko hizkeran ez dugu hitz bakoitzaren gaineko hausnarketarik egiten. Alabaina, poesiaren hizkuntzan, hitz bakoitzak pisua duen hizkuntzan, ezer ez da arrunta. Harri bat ez da arrunta, eta ez da arrunta harri horren gaineko hodeia. Ez dago egun arruntik, ezta egunari jarraitzen dion gau arruntik ere. Eta, batez ere, mundu honetako izate partikular bat ere ez da arrunta, inor ere ez.“

Bukatzeko azpimarratu nahi dut Maite Ramosen lana, akuarelak egin dituelako liburu honetarako. Lehen esan bezala, olerki hauek zerak dira, uneak eta tokiak, ene gogoan ainguratuta gelditu direnak... Horregatik dago aingura baten interpretazioa azalean; barnean, jatorrizko aingura beraren beste akuarela bat, Ea herriko moilan dagoena... Poesia Egunak bertan antolatzen dira, Eako Poesia Egunak, eta liburuaren poema batzuk Bizkaian idatziak izan ziren, gehienak Nafarroan eta Iparraldean izanagatik.

Maiatz aldizkarian, Wislawa Szymborskaren "Eskua"

Azokatik etorri berria, Maiatz poesia aldizkaria Durangotik ekarria. Aurtengo azokaren azken eguna eder askoa izan da, jende anitz baina ez itotzeko bezainbertze; lagun zaharrekin mintzatzeko eta lagun berriak egiteko aukera ezin hobea.


Maiatz aldizkaria eskuratu berrian, besteak beste, Wislawa Szymborska olerkari poloniarraren Eskua izeneko poema topatuko duzu.

Eskua 

Hogeita zazpi hezur
hogeita hamabost giharbi mila nerbio-zelula, gutxi-gorabehera.
Aski eta sobera idazteko
bai Mein Kampf
bai Winnie the Pooh.

Polonian idazten omen da Europako poesiarik onena, eta blog honetan bertan Wislawa Szymborska Nobel saridunaren bertze hiru poema argitaratu dira jada: Batzuei poesia gustatzen zaie, Hitlerren lehen argazkia eta Aireportuan, hurrenez hurren.

Maiatz aldizkariaren eskutik, osotara olerkari poloniarraren berrogei olerki jartzen ditugu lagun poesiazalearen eskura, baita Wislawa Szymborskaren testu ezin interesgarriago bat: Nobel saria jasotzerakoan olerkariak berak eman zuen hitzaldia, estreinakoz euskarara ekarria.

Aurtengo Azoka amaitu egin da, eta biltzeko tenorea heldu da: fini eta kitto!

Munduko Kamishibai Eguna

Blog honetan bertan Kamishibai teknika narratiboa behin baino gehiagotan ageri da. IKAJA International Kamishibai Association of Japan duzu. Aurten estreinakoz Munduko Kamishibai Eguna antolatu da, munduko edozein bazterretan kamishibaiaren xarma zabaltze aldera mundu osoan egun berean.

Data ez da ausaz hautatua izan, Japoniako Armada Inperialak Pearl Harbour eraso egin zuen eguna izan baitzen 1941eko abenduaren 7a. Hau hain zuzen, data esanguratsu  hau aukeratu dute IKAJAko lagunek Mundu mailako lehen Kamishibai eguna antolatzeko, kamishibaiaren eta bakearen aldeko oihu isila mundu osoan zabaltzeko xedez.

Kamishibaia teknika narratiboa gurean aski ezaguna da, urte dexente daramagu eta; guretzat erronka berria izan da egun berean hemen ez ezik, Saharan ere kamishibai egitea. Eta argazkiak erakusten duenez, Brahim liburuzainak egin du!

Beraz, Smarako errefuxiatu kanpamentuan kamishibaia ere antzeztu dute, eta Sahararen aldeko KABIAK elkarteko Ana Larraguetak eramandako materiala argazkian ikus dezakezue.

Bubisher proiektuaren baitan, material berria eraman da. Alde batetik, Iturramako institutuko ikasleek egindako bi ipuin berri eta baita Shertat eta lehoia ipuina ere, butaiaren barnean ikusgai dagoen ipuin hori bera.

Beste aldetik, Iruñeko Arte Eskolako ikasle eta irakaslek egina eta dohaintzan emana duzue butai hori bera; duela aste batzuk jasota eta Saharan dago jada.

Bukatzeko, duela urte batzuk itzuli nuen Noriko Matsuiren gidaren bi ale, gaztelaniaz, Denonartean argitaletxeko Kikek eman zidan opari Saharara eraman genitzan.

  

Baina hemen ere ospatu genuen Kamihsibai eguna, kamishibai ipuin horiek beraiek euskaraz kontatuz. Maite Ramosek Saharari buruzko ipuinak ez ezik, bestetzuk ere kontatu zizkien atzo goizean Iruñeko Sanduzelai eskolako seigarren mailako bere ikasleei; besteak beste, Shertat eta lehoia, nola ez! 

Eta Kamishibai Eguna biribiltzeko, Saharara eramandako ipuinak hemen ere ezagut ditzazuen, Iruñeko Yamaguchi plazako liburutegi publikoan utzi ziren dohaintzan bart, nahi dituenak maileguan har ditzan: Trikua eta antxeta, eta Xertat eta teontzi miragarria.

Kamishibai hemen eta munduan, baita Saharako basamortuan ere!

Noche de 12 años - 12 urteren gaua filmaren haritik

1972ko apirilaren 14ko eguerdian militarrak Montevideoko bi etxetara sartu zen, Amazonas kaleko batera eta Pérez Gomar kaleko beste batera. Amazonas kalekora tiroka sartu ziren soldaduak, Campos Hermida komisarioaren agindupean, eta atea zabaldu zien etxeko jabea, Luis Martirena kazetaria, bertan hil zuten, balaz josita; Ivette emaztea ere hil zuten, besoak jasota zituelarik. Militarrek metrailetak ez ezik metrailadore bat ere baliatu zuten eta pisu osoa goitik behera balaz josita utzi zuten. Bi aste zeramatzaten pisu hori zaintzen, eta bazekiten Movimiento de Liberación Nacional – Tumamaros gerrillarien etxe bat zela. Militarrek ez zekiten, haatik, nortzuk egonen ziren bertan, eta ez zekiten pisu horren sabaian egindako “zulo” batean gordetzen zirela Fernández Huidobro “Ñato” eta zuzendaritzako beste kide bat, David Cámpora. Balen euri-jasa horren ondorioz Fernández Huidobrok balazo bat jaso zuen, baina ez zuen zirkinik egin, ez kexarik, ez min oihurik egin, odol-hustutzen ari zen arren; horrek salbatuko zion bizia, eta soldadu bat sapaiari odola zeriola ohartu zenerako, bertan zeuden epaitegiko agintariak, soldaduak berriz tiroka hastea eragotzi zutenak.

Gero etorri ziren kartzela-urte luzeak, militarren gatibu, 12 urteren gaua filmak kontatzen dituenak. Goiko pasartea filmean ere agertzen da, nik Samuel Blixen kazetari uruguaiarrak Sendic liburuan kontatzen duenari lotu banatzaio ere.

Eszena horren gaineko ñabardurak gorabehera, 12 urteren gaua filmak merezi du.

Eta laster Durangoko Azoka izanen denez, Memorias del Calabozo liburu berrargitaratu berria erosteko profitatzen ahal du irakurle prestuak Maruricio Rosencof "Ruso"k eta Fernández Huidobro “Ñato”k  idatzitako liburua erosteko

Liburuaren historia ttipia

Gizakiak idazketa asmatu zuenean, material hauskorrak erabiltzen zituen; adibidez, buztina,  hezurrak, oskolak, keramika zatiak... Gainera, material hauskorrak izateaz gain, ez ziren erosoak biltzeko edo gordetzeko. Egiptiarrek papiroz egindako papera asmatu zuten, eta horri esker idazketa garatu ez ezik, liburuak eta liburutegiak ere sortu ziren. Garai horretan liburuak ez ziren gaur ezagutzen ditugun bezalakoak, biribilkiak baizik, eta saskietan, keramikako pitxerretan, kutxetan eta armairuetan gordetzen zituzten; biribilki horiei bolumena deitzen zitzaien. Liburutegia hitza grekoz biblioteka esaten da, eta jatorrian papirozko biribilkiak biltzeko armairua zen

Erromatarren garaian agertu ziren lehenengo liburudendak eta liburutegia publikoak.Ospetsuena, K.a. IV. mendean Ptolomeo I.ak eraikitzen agindu zuena,  Alexandriako liburutegia izan zen. Esaten zen liburutegi horrek mundu osoko zinetzilari eta idazle guztien liburuak gordetzen zituela.

Baina papiroa lortzea gero eta zailagoa bihurtu zen, eta Erdi Aroan bildotsaren azala erabiltzen hasi ziren, hau da pergaminoa. Material hori ez zen papiroa bezain hauskorra, eta azala zenez, josteko aukera zegoen. Azal batzuk jostea bururatu zitzaien eta, azal bakoitza orrialde bat balitz bezala, gaur ezagutzen ditugun liburuen antzekoak sortu zituzten, kodex edo kodizeak izenekoak. Garai honetan ere kodizeak ilustratzen hasi ziren.

Liburuak eskuz idazten ziren, eta lan hori hasieran monjek eta sororek egiten zuten monasterioetan; monasterietan liburutegi handiak ere bazeuden. Liburuak eskuz idazten zirenez gero, oso liburu gutxi zegoen, eta, beraz, oso baliotsuak eta garestiak. Liburuak altxor baten parekoak ziren.

Arabiarreri esker, X. mendean paperaren erabilera zabaldu zen, eta, hortaz, liburua ere gizartera zabaldu egin zen. Papera egitea merkea zen, liburuak arinagoak ziren eta paperean errezago idazten zen.

XIII. mendetik aurrera liburuak ez zituzten idazten bakarrik fraileek eta sororek, eta gaiak ez ziren bakarrik elizari lotuak, liburu zientifikoak, poesiazkoak eta abenturazko liburuak ere hasi ziren idazten.

Inprentaren asmakizunari esker, gero eta jende gehiagok izan zuen aukera liburu bat erosteko eta irakurtzeko. Hori XV. mendean gertatu zen arren, XIX. mendean, inprenta mekanizatu zenean, liburuak benetan merketu ziren eta edonork izan zuen liburu bat erosteko eta irakurtzeko aukera.